Chiều 22-10, Quốc hội thảo luận tại tổ về dự án Luật Giáo dục, dự án Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), với nội dung được nhiều đại biểu quan tâm là việc công nhận giáo dục nghề nghiệp là một cấp học trong hệ thống giáo dục quốc dân. 

Đại diện cho cơ quan thẩm tra dự án luật, đại biểu Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội, cho rằng giáo dục nghề nghiệp với mô hình mới là học nghề giúp giải quyết nhu cầu lớn của người học khi không đủ điều kiện học THPT. 

Đảm bảo chất lượng cho học phổ thông và học nghề

Bà Hoa cho rằng khi xác định học nghề là mô hình mới, chương trình học nghề cần được xử lý thế nào để đảm bảo kiến thức nền phổ thông và kiến thức nghề. Đồng thời cần xác định đầu vào đại học với những trường hợp tốt nghiệp học nghề sẽ ra sao khi đại học yêu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao hơn, đặc biệt khi xã hội vẫn trọng bằng cấp. 

Đại biểu Phan Văn Mãi, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế - Tài chính, cho rằng đào tạo nghề còn nhiều dư địa để nâng cao năng suất lao động, nên cần xây dựng hệ sinh thái giáo dục nghề nghiệp, làm rõ mối quan hệ giữa cơ sở đào tạo nghề, doanh nghiệp và người học.

"Ở TP.HCM, Đại học Bách khoa có thể hỗ trợ cho doanh nghiệp cơ khí ở phần thế mạnh của mình, và những cơ sở này có thể là nơi thực hành của Đại học Bách khoa. Người ta có thể mua các thiết bị sản xuất hàng trăm tỉ đồng để về vừa sản xuất vừa đào tạo thực hành, thì nhà trường không cần tốn chi phí này", ông nói.

Theo đó cần xây dựng chuẩn nghề theo tiêu chuẩn quốc tế (ASEAN, OECD...), để kiểm soát chất lượng đào tạo. Rà soát và cải cách mạnh mẽ công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông, có thể hướng nghiệp rất sớm như thẩm mỹ…

"Cần đẩy mạnh hướng nghiệp trong trường phổ thông, thí điểm những mô hình hướng nghiệp và đào tạo nghề mang tính đột phá. Ví dụ như lớp 10, các em có thể học những kỹ năng về trí tuệ nhân tạo hoặc điện toán. Lớp 11 học thêm, gia công sâu hơn hoặc có quy định về hình thức đào tạo nghề đặc biệt, đặc thù" - ông Mãi nêu.

Đại học không phải là con đường duy nhất

Tâm huyết về vấn đề này, Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan kể câu chuyện tại Nam Định có trường cấp ba về nông nghiệp dạy theo phương pháp của người Nhật Bản, mà đã ba lần ông đến tận nơi tìm hiểu. Trường thu hút nhiều học sinh từ các nơi đến học. 

Theo ông, hiện đã có tư duy nhân lực chất lượng cao nhưng đôi lúc nhầm lẫn giáo dục chất lượng cao là cấp học cao. Quản lý về nông nghiệp, đi nhiều địa phương, ông thấy có thực tế chúng ta đào tạo nhiều tiến sĩ, kỹ sư trồng trọt, chăn nuôi, nhưng người làm thực tế lại không được đào tạo là nông dân.

Theo ông Hoan, không phải chỉ là tạo ra ngành nghề học phù hợp với năng lực của người học, mà trong một nền kinh tế chuyển đổi cần nhiều nhu cầu của một tháp nhân lực, từ bậc cao, trung bình, bậc thấp. 

Ở Việt Nam suốt mấy chục năm nay, tháp nhân lực đang ngược, “thừa thầy, thiếu thợ”. Điều này khác ở Nhật, khi địa phương nào thiếu lực lượng nhân lực ngành nào sẽ mở ngành học cho lĩnh vực đó. 

Theo Phó chủ tịch Quốc hội, sau khi học nghề xong có thể sẽ trở thành giám đốc một hợp tác xã, chủ một nông trại nho nhỏ, mở một homestay hay chủ cửa hàng bán nông sản… Điều quan trọng, tất cả người học đều được trang bị đầy đủ kiến thức để làm nghề. Tuy nhiên điều ông trăn trở là làm mô hình này không đơn giản khi xã hội đã quen với tư duy, cách nhìn khác về giáo dục nghề nghiệp. 

"Chúng ta vinh danh những nhà khoa học lớn, khoa học hàn lâm, giáo sư, tiến sĩ, kỹ sư, chứ có ai vinh danh học sinh học trung cấp nghề. Thậm chí chương trình khuyến học cung cấp học bổng cho các em học sinh nghèo vượt khó, chứ có bao giờ chúng ta nghĩ đến các em học nghề" - Phó chủ tịch Quốc hội nêu vấn đề.

Dẫn thêm câu chuyện tại Singapre, ông Hoan cho hay họ nêu quan điểm quan trọng nhất làm nghề gì để là người có ích cho xã hội. Trong khi ở ta có những trường hợp rớt đại học và bị... mặc cảm với xã hội, khi nghĩ chỉ đường cùng mới vào học nghề. 

Theo ông, đại học không phải là con đường duy nhất, mà có nhiều lựa chọn như học liên thông lên các cấp, học nghề. Điều quan trọng là cần phải thay đổi tư duy. 

Từ mô hình của tỉnh Nam Định, ông Hoan cho rằng các trường cấp ba kỹ thuật có mục tiêu, sứ mệnh và ý nghĩa rất lớn. Vì thế ông kỳ vọng việc sửa đổi luật lần này sẽ giúp tháo gỡ vướng mắc hoạt động cho các trường nghề, mô hình trường cấp ba kỹ thuật, góp phần tăng năng suất lao động, tạo ra những người lao động có tri thức.

Bộ Giáo dục: Nói đại học lấy hết thí sinh của trường nghề là tự hạ thấp bản thân

Theo Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn, giáo dục nghề nghiệp là sự lựa chọn, không phải ép buộc; trường nghề không thể vì muốn có nhiều nguồn tuyển sinh hơn mà cản trở con đường học sinh học đại học bằng đề xuất 'siết' chuẩn.