
Con đường thần đạo được phát lộ trong đợt khai quật năm 2024 - Ảnh: B.D.
Bảo vật quốc gia chôn dấu
Bên góc Bệnh viện Đà Nẵng chuẩn bị cho ca phẫu thuật, họa sĩ Nguyễn Thượng Hỷ, nguyên cán bộ Ty Văn hóa thông tin Quảng Nam Đà Nẵng (sau này là Sở Văn hóa thông tin), vẫn ôm theo tập tài liệu về Mỹ Sơn được dịch từ tiếng Anh để đọc.
Dù gắn bó với Mỹ Sơn từ ngày bóc lớp gạch đầu tiên trùng tu sau chiến tranh, ông Hỷ vẫn nói những gì mình biết về di tích là "quá ít ỏi".
Ông Hỷ nói: "Tôi cũng như tất cả anh em biết về Mỹ Sơn chỉ biết chính xác duy nhất một điều là biết những gì cho tới hôm nay. Ngày mai khai quật thế nào, dưới lòng đất có gì thì không ai khẳng định được. Có khi những gì lâu nay mình nhận định sẽ là sai khi kết quả khai quật ngày mai chứng minh điều ngược lại".
Nhà trưng bày hiện vật nằm kế bên mấy căn phòng làm việc của Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn giờ đã thành bảo tàng.
Công trình được xây từ vốn tài trợ của Nhật Bản năm 2005 không chỉ tạo điểm dừng chân cho du khách, mà là nơi trưng bày những kiệt tác của nền văn hóa đã tồn tại qua ngàn năm.
Ở đó, từng hiện vật được trưng bày trong tủ kính chứa đựng những bí mật thâm sâu, là kết quả hành trình đào bới để tìm câu trả lời của những năm trùng tu khai quật khảo cổ học.
Cách đây không lâu, một hiện vật được đưa lên từ lòng đất thung lũng Mỹ Sơn trở thành bảo vật quốc gia gây ngỡ ngàng cho nhiều người.
Thạc sĩ Nguyễn Văn Thọ, trưởng Phòng Bảo tồn - Bảo tàng Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, cho biết các tài liệu lịch sử ghi chép rằng trong Mỹ Sơn tồn tại đài thờ và hố thiêng của đền A10 - một trong những hạng mục kiến trúc tâm linh quan trọng bậc nhất.
Trước 1904, đoàn khảo cổ Viện Viễn đông bác cổ Pháp (EFEO) có tổ chức các đợt phát quang, dọn dẹp để nghiên cứu, khai quật khu đền tháp.
Thậm chí cả trước khi EFEO can thiệp, những cuộc săn tìm báu vật đã diễn ra gắt gao gây rất nhiều xáo trộn, nhiều hạng mục cổ bị hất đổ và biến dạng nặng.
Từ năm 1936 - 1942 và cả sau 1975, đền A10 được nhiều lần trùng tu, phát quang dọn dẹp. Ngay cả lúc đó, không ai biết rằng trong đền này chứa một báu vật vô giá là một đài thờ cổ.
Một ngày cuối tháng 5-2020, khi khai quật một vị trí đất ở khu vực đền A10, các nhà khoa học làm việc tại dự án hợp tác văn hóa Việt Nam - Ấn Độ phát hiện dấu vết vật thể làm bằng đá sa thạch.
Đào bới sâu xuống và mở rộng hố khai quật, hàng chục mẩu hiện vật khác tương đồng dần lộ rõ. Tiến hành ráp nối 20 mẩu đá, các chuyên gia ngỡ ngàng khi đứng trước một đài thờ cổ cao 226cm, dài 269cm, rộng 258cm mang hình dáng biểu tượng linga - yoni liền khối.
Theo ông Thọ, việc tìm ra được đài thờ là một trong những phát hiện quan trọng bậc nhất ở Mỹ Sơn. A10 được tìm thấy là đài thờ gốc, độc bản, mang phong cách Đông Dương thế kỷ 9 - 10 và không bắt gặp ở bất cứ đài thờ nào khác trong nền văn hóa Chămpa. Đây cũng là minh chứng quan trọng của quá trình phát triển kiến trúc điêu khắc Mỹ Sơn.
Sau khi tìm ra đài A10, các cơ quan chức năng đã nhanh chóng xây dựng hồ sơ. Trong đợt xét cuối 2021, đài A10 có tên trong danh sách 23 bảo vật quốc gia, hiện đang được lưu giữ tại khu đền A10.
Những phát hiện gây kinh ngạc
Có mặt ở Mỹ Sơn những ngày đầu tháng 8 này, chúng tôi vẫn thấy các công nhân, chuyên gia cần mẫn làm việc ở dự án khai quật trên bãi đất nằm giữa tháp K và các tháp trung tâm.
Từ 2024, bãi đất này là tâm điểm chú ý của các nhà khoa học bởi kết quả khai quật khảo cổ học công bố phát hiện con đường độc đạo là lối đi của người xưa vào thánh địa Mỹ Sơn đã đảo ngược nhiều suy đoán.
Dẫn chúng tôi đi trên con đường độc đạo từ ngoài vào thung lũng Mỹ Sơn, ông Lê Văn Minh cho biết từ ngày "tìm ra" quần thể khu đền tháp Mỹ Sơn đến nay, nhìn địa thế độc đáo nơi đặt các dải tháp không ai nghĩ có một lối đi khác để vào khu trung tâm.
Họa sĩ Nguyễn Thượng Hỷ kể có lần khi đi đò qua suối Khe Thẻ để vào trung tâm đền tháp, nhìn thung lũng Mỹ Sơn bốn bề dựng đứng các khối núi, cố giáo sư Vượng lúc đó bất chợt hỏi bâng quơ anh em đoàn rằng: "Liệu có khi nào có một lối đi khác của người xưa để đi vào khu đền thiêng hay không?".
Theo ông Hỷ, phải cho tới tháng 4-2025, khi ngồi tại hội thảo khoa học công bố kết quả thăm dò, khai quật phế tích kiến trúc đường dẫn ở phía đông tháp K, tận tai nghe báo cáo khẳng định đã tìm ra một con đường thần đạo dẫn vào Mỹ Sơn của người xưa thì ông mới ngỡ ngàng về những điều mà giáo sư Vượng đã nói mấy chục năm trước.
Theo Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn, với sự tài trợ từ các dự án, nhiều năm qua việc thăm dò, khai quật đi liền với bảo tồn vẫn tiếp tục.
Trong đợt khai quật năm 2024, các chuyên gia khảo cổ học phát hiện các vết tích của một con đường rộng phủ bì 9m dẫn từ phía đông tháp K hướng vào các khu tháp E - F.
Những thông tin được ráp nối cẩn trọng cùng với minh chứng từ các hiện vật tìm kiếm được, các nhà khoa học đã quyết định tổ chức hội thảo khoa học để công bố thông tin bước đầu.
"Kết quả thăm dò, khai quật đã khẳng định có một con đường dẫn bắt đầu từ tháp K đi vào khu trung tâm ở thế kỷ 12 mà lần đầu tiên giới nghiên cứu khảo cổ - lịch sử trong nước và quốc tế được biết đến. Con đường này kéo dài trên 500m, khởi đầu từ tháp K hướng đến khu vực sân trước khu tháp F.
Hiện tại đã có thể xác định chắc chắn cấu trúc của con đường từ tháp K đến khu suối Cạn về phía đông - cách tháp K khoảng 150m", Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn nhận định tại hội thảo vào tháng 4-2025.
Dựa trên những dấu tích tìm thấy, các nhà nghiên cứu nhận định con đường thần đạo dẫn vào tháp K là một phát hiện có tầm vóc. Không chỉ tìm ra những điều mà con người lâu nay chưa tìm thấy ở Mỹ Sơn mà đảo ngược nhiều nhận định về bức tranh tổng quan khu đền tháp.
Con đường được tìm thấy dưới lòng đất sâu ở giữa tháp K và các tháp trung tâm đóng vai trò là lối đi thần đạo, là đường đi của các vị thần Ấn Độ giáo.
Đây cũng là con đường Hoàng gia - con đường dành cho các vị vua chúa và tăng lữ Chămpa đi vào Thánh địa Mỹ Sơn cúng tế các vị thần của họ. Các nhà khoa học kết luận rằng đây là con đường thiêng - con đường dẫn thần linh, vua chúa và tăng lữ Bà La Môn giáo đi vào không gian thiêng Thánh địa Mỹ Sơn.
Tiến sĩ Nguyễn Ngọc Quý, chuyên gia Viện Khảo cổ học, nói việc lần đầu tiên tìm ra con đường thần đạo ở Mỹ Sơn đã cho biết lâu nay việc thiết kế đường đi phục vụ tham quan Mỹ Sơn "đang đi ngược".
"Hiện du khách mới đến Mỹ Sơn với sự hiếu kỳ, thăm kiếm di tích của một nền văn hóa đã đổ vỡ. Do vậy, con đường thiêng vừa phát lộ sẽ cho họ thấy rõ hình hài một di sản nguyên vẹn từ cổng vào hành lễ cho đến thánh địa, tôn giáo của vương quốc đã rất rực rỡ trong lịch sử", ông Quý nói.
6 bảo vật quốc gia trong tổng 1.803 hiện vật được tìm thấy

Đài thờ A10 tại Mỹ Sơn - Ảnh: B.D.
Ban quản lý Di sản văn hóa Mỹ Sơn cho biết hiện toàn Thánh địa có 40 đền tháp, hệ thống tường bao và 1.803 hiện vật chất liệu sa thạch, đất nung và gốm đang được bảo tồn, gìn giữ.
Trong số này 708 hiện vật được trưng bày trong khu đền tháp, 93 hiện vật đặt ở Bảo tàng Mỹ Sơn, số còn lại được lưu giữ trong kho.
Tới nay đã có 6 hiện vật trong danh sách bảo vật quốc gia, gồm: tượng thờ Mukhalinga, phù điêu đản sinh Brahma, đài thờ E1, tượng Ganesha E5, tượng Shiva và đài thờ A10.
Trong 6 bảo vật này hiện 4 bảo vật đang trưng bày tại Bảo tàng điêu khắc Chăm Đà Nẵng, 1 hiện vật nằm trong Bảo tàng Mỹ Sơn và bảo vật đài thờ A10 nằm nguyên vị trong đền A10.
****************
Hàng chục năm qua đã có nhiều nhà khoa học, kiến trúc sư hàng đầu thế giới về Thánh địa Mỹ Sơn để cùng người Việt làm việc.
>> Kỳ tới: Những "chuyên gia" đặc biệt ở khu đền thiêng
Tối đa: 1500 ký tự
Hiện chưa có bình luận nào, hãy là người đầu tiên bình luận