Phóng to

Toàn cảnh kiến trúc Khải Tường Lâu ở biệt cung An Định

TTCN - Những lớp vôi vữa lưu cữu hàng chục năm của Khải Tường Lâu, một kiến trúc đặc sắc của cung An Định (Huế), đã được bóc tách và những bí ẩn trong tòa lâu đài cổ có cách đây gần 100 năm đã hé mở.

Mùa hè năm ngoái, khi sáu bức tranh tường quí mô tả các danh thắng ở Huế khuất dưới vôi vữa ở lầu Khải Tường được phát hiện và phục hồi, giá trị của nghệ thuật trang trí nội thất của cung An Định đã thu hút sự chú ý đặc biệt của giới nghiên cứu nghệ thuật cũng như người yêu Huế.

Được kiến thiết từ đầu thế kỷ 20, dưới thời Khải Định, biệt cung này nằm bên cạnh sông An Cựu (phía nam TP Huế), tách biệt khỏi quần thể kiến trúc cung đình triều Nguyễn ở phía bắc sông Hương. Tác giả Ngô Huy Quỳnh trong sách Lịch sử kiến trúc Việt Nam cho rằng: cùng với điện Kiến Trung, lăng Khải Định, cửa Hiển Nhơn, cung An Định là một công trình có giá trị kiến trúc và nghệ thuật cao, tiêu biểu cho một phong cách kiến trúc đương thời ở VN - phong cách tân cổ điển - một trào lưu kiến trúc thuộc địa do các kiến trúc sư người Pháp và các kiến trúc sư thế hệ mới của VN đề xướng, rất thịnh hành từ 1900-1945 ở VN.

Phóng to

Những mảng hoa văn trang trí khác ở tầng 2

Qua thời gian, nhiều công trình của cung An Định đã bị sụp đổ. Riêng lầu Khải Tường, công trình chính của cung được vua Khải Định cho xây dựng vào năm 1917 để tặng thái tử Vĩnh Thụy (vua Bảo Đại), may thay vẫn còn nguyên vẹn. Đó là một công trình kết hợp giữa kết cấu bêtông cốt thép của phương Tây và gỗ, gạch ngói truyền thống của VN.

Không chỉ độc đáo về kiến trúc, lầu Khải Tường còn được biết đến là một lâu đài lộng lẫy bởi những bức tranh tường và những họa tiết trang trí vẽ bằng sơn dầu trên các bức tường. Tuy nhiên, toàn bộ các bức tường gốc của lâu đài này từ lâu đã bị chôn kín dưới lớp vôi và sơn chồng lấp. Mãi đến tháng tám vừa rồi, một chương trình khảo sát toàn bộ nội thất của lầu Khải Tường do bốn chuyên gia hàng đầu về phục hồi tranh tường của Đức và sáu học viên của Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đảm trách đã được tiến hành. Kết quả khảo sát cho thấy mặt trong tất cả các bức tường của lâu đài, từ mép cửa, trần nhà, chân tường... đều được trang trí bằng vô số hoa văn tinh xảo. Điều đặc biệt là các hoa văn ở mỗi phòng đều khác nhau. Khảo sát bước đầu trên diện tích 32m2 của toàn bộ mặt trong lâu đài đã phát hiện trên 10 môtip hoa văn khác nhau về họa tiết cũng như màu sắc.

Phóng to

Một mảng trang trí nguyên gốc bị khuất lấp dưới những lớp vôi và sơn đã hiện ra sau khi bóc tách

Ở tầng 1, các bức tường được trang trí dày đặc các họa tiết hoa hồng, dây lá... với gam màu rực rỡ như xanh lục, xanh da trời, xanh lá cây, hồng, tím... trình bày theo qui tắc đăng đối trục, đăng đối tịnh tiến. Trong khi đó, các bức tường ở tầng 2 lại xuất hiện môtip trang trí hình quả trám, hình bát giác nối tiếp nhau với gam màu sẫm hơn như da cam, gạch non. Nhưng ở tầng 3 - tầng cao nhất, những chỗ tường bóc tách lại lộ ra chiếc quạt ba tiêu, hình con dơi, các chữ triện và hình bát bửu - môtip trang trí cung đình thường gặp trên các ô hộc một số di tích triều Nguyễn. Không giống hai tầng dưới, trần nhà đổ bằng, xây bêtông, tầng 3 của lâu đài có cấu kiện gỗ, lợp ngói.

Theo ông Andreas Liebe - chuyên gia phục chế và bảo tồn tranh tường, thành viên Quĩ Bảo tồn lâu đài và công viên thời Phổ TP Postdam (Đức), trưởng nhóm khảo sát - sự phong phú, đa dạng về môtip trang trí và màu sắc như thế rất hiếm thấy trong nội thất các lâu đài cổ ở châu Âu. Có thể nói, một lần nữa, sự phát hiện mới mẻ về các bức tường gốc của Khải Tường Lâu với những hình thức trang trí sáng tạo này cho thấy một cuộc hội ngộ giữa văn hóa phương Tây với văn hóa truyền thống VN mà chỉ có thể có ở Huế - nơi chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa cung đình. Điều lạ lùng nữa là dù bị vùi lấp một thời gian dài trong hoang phế, mặc cho sự ẩm thấp của khí hậu nóng lạnh thất thường ở Huế, màu sắc các hoa văn vẫn rực rỡ, tươi nguyên.

Kết thúc cuộc khảo sát tỉ mỉ, công phu kéo dài ba tuần vào cuối tháng 8-2004, Hiệp hội Trao đổi văn hóa Leibniz của Đức đã phối hợp với Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế xây dựng dự án phục hồi toàn bộ các bức tường gốc cho Khải Tường Lâu. Theo tính toán của các chuyên gia Đức, muốn phục hồi toàn bộ 3.867m2 tường trang trí hoa văn của lâu đài này cần đầu tư khoảng 250.000 euro. Còn ông Andreas Liebe cho rằng việc trùng tu các bức tường gốc của cung An Định không quá khó vì họ đã có kinh nghiệm khôi phục sáu bức tranh tường tại đây vào mùa hè năm ngoái. Kỹ thuật tranh tường ở lầu Khải Tường cũng tương đối giống các lâu đài cổ ở Đức mà họ đã tiến hành phục hồi. Cho nên, vấn đề còn lại chính là kinh phí.

Đầu tháng mười một này dự án phục hồi các bức tường trang trí hoa văn của Khải Tường Lâu sẽ được trình lên các cơ quan chức năng của VN và Đức cũng như các tổ chức tài chính quốc tế để xin tài trợ. Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã đồng ý sẽ đầu tư khoảng 120.000 euro để trả lại sự lộng lẫy cho lâu đài Khải Tường.