Tù nhân ngủ trong không gian chật hẹp tại nhà tù Quezon tháng 11-2016 - Ảnh: REUTERS

Năm 2016, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte từng hứa sẽ "giải quyết nạn ma túy, tội phạm và tham nhũng" trong vòng 3 - 6 tháng. Cuộc chiến chống ma túy của ông đến nay đã diễn ra hơn một năm.

Quá tải

Tại nhà tù Quezon, Rody Lacanilao là một trong số những tù nhân ngày đêm cầu cho trời đừng mưa. 

Nhà tù này được xây dựng với quy mô chứa khoảng 260 tù nhân, nhưng hiện tại số người bị giam giữ đã lên đến 2.975, theo số liệu của hãng tin Reuters đưa ra ngày 1-9.

Với 3/4 trong số này bị bắt giam liên quan tới ma túy, sự chật chội của nhà tù Quezon rõ ràng xuất phát từ chiến dịch ma túy của Tổng thống Duterte. 

Không còn cách nào khác, những người như Lacanilao phải ngủ trong khuôn viên nhà tù, ở hành lang hoặc sân bóng rổ do... hết chỗ. Và tất nhiên khi trời mưa xuống, giấc ngủ của họ (nếu có thể ngủ) sẽ chỉ mang tới ác mộng.

"Từ khi cuộc chiến chống ma túy diễn ra, giấc ngủ đã trở nên khó khăn hơn. Chúng tôi không biết phải đi đâu mỗi khi mưa tới" - Lacanilao, tù nhân đã ở Quezon 18 tháng, cho biết.

Các số liệu độc lập cho thấy có cả ngàn người bị bắn chết trong chiến dịch chống ma túy này. Hàng chục ngàn người khác bị tống vào tù. 

Đa số những người bị bắt đều không có tiền bảo lãnh, cũng chẳng có tiền để "mua" một chỗ ngủ đẹp. 

Thậm chí hồi giữa tháng 8 vừa qua, số lượng tù nhân ở nhà tù Quezon có lúc lên 4.000 người trước khi một phần trong đó phải chuyển đi nơi khác.

Theo Viện nghiên cứu về chính sách tội phạm ở Birkbeck (Đại học London, Anh), nhà tù ở Philippines là những nơi có mật độ đông nhất châu Á, với tỉ lệ quá tải trung bình lên tới 316%, tức số tù nhân nhiều gấp ba lần sức chứa. 

Trên toàn thế giới, nhà tù Philippines có mức quá tải xếp thứ ba, chỉ sau Haiti và Benin.

Ở tù... an toàn hơn

Theo Cục Quản lý nhà tù và hình phạt, hiện có 303.534 trường hợp liên quan tới ma túy đang chờ xét xử. 

Văn phòng luật sư công đang là bên bảo vệ cho các nghi phạm này. Họ cho biết 1.665 luật sư đang phải gánh 709.128 ca hình sự hiện đang trong quá trình xét xử, tức mỗi luật sư phải thụ lý 426 trường hợp. 

"Chúng tôi có cả núi việc phải làm. Nhiều khi trở về văn phòng tôi thực sự kiệt sức, chẳng thể nói lời nào với đồng nghiệp nữa" - luật sư Karen Jay Sabugo than thở với phóng viên hãng tin Reuters.

Nói như thế để thấy rằng sự quá tải của các luật sư ở Philippines cũng đồng nghĩa những trường hợp bị giam giữ chờ xét xử ấy nhiều khả năng phải chờ nhiều năm mới biết được số phận của mình. 

Tức cơn ác mộng trong các nhà tù Philippines sẽ kéo dài trong mối lo tồi tệ hơn nữa, vì người vào tù chắc chắn sẽ ngày càng đông.

Tuy nhiên, trong một bài báo vào tháng 8-2016, Reuters cho biết thực tế các tù nhân kia có thể đang thấy... may mắn. 

Những thống kê riêng biệt từ truyền thông nước ngoài và tổ chức phi chính phủ chỉ ra rằng đã có cả chục ngàn người thiệt mạng vì chiến dịch này, cao gấp đôi hoặc gấp ba số liệu của cảnh sát.

"Ở đây an toàn hơn. Ngoài kia, nếu cảnh sát muốn bắn anh thì họ bắn, và sau đó họ nói anh là dân buôn ma túy" -  tù nhân tên Jason Madarang giải thích. 

Tương tự, Marconico Maximo, một tù nhân khác, cũng thừa nhận "may mắn được vào tù" vì bản thân đã chứng kiến 5 người ở gần nhà của ông ở Manila đã bị bắn chết trong vài tháng đầu của chiến dịch ma túy này.