Phóng to

Nhà thơ Nguyễn Duy và trang đầu bản chép tay bài Nhìn từ xa... - Tổ quốc Ảnh: L.Điền

Và tin mừng mới nhất là bản thảo chép tay bài thơ này được lưu giữ trong cộng đồng sinh viên VN ở Praha (Tiệp Khắc cũ) vừa trở lại với tác giả nhân chuyến đi vòng quanh nhiều nước vào tháng 8 và 9-2013.

"Sau 25 năm tôi mới lại được về thăm đúng cái chỗ ngồi năm xưa viết bài thơ Nhìn từ xa... Tổ quốc, ấy là cái góc nhỏ trong phòng ký túc xá ở Học viện Maxim Gorki", nhà thơ Nguyễn Duy bắt đầu câu chuyện về chuyến đi "vòng quanh thế giới" từ châu Âu sang châu Mỹ.

Ông nhớ lại bầu không khí của Liên Xô và Ðông Âu những năm cuối thập niên 1980, lúc cộng đồng thanh niên và sinh viên du học tha thiết hướng về VN quê nhà sau khi mở cửa. Bài thơ Nhìn từ xa... Tổ quốc ra đời trong không khí ấy. Chọn độ lùi cho không gian thơ để nói về những thực trạng bấy giờ của đất nước, bài thơ là cái nhìn sâu sắc của một tấm lòng yêu nước thiết tha. Trữ tình mà thời sự, thẳng thắn, bài thơ đã dung hợp được nhiều chiều quan điểm của thời kỳ đất nước vừa mở cửa nên gây được tiếng vang trong dư luận.

Và trong một lần giao lưu với nhóm Diễn đàn Praha, nhà thơ Nguyễn Duy đến đọc bài thơ này cho các bạn thanh niên sinh viên nghe, xong ông tặng luôn bản thảo do chính mình chép tay trên 11 tờ giấy (viết hai mặt) cho những người bạn ở đây.

Bây giờ sau 25 năm, nhà thơ Nguyễn Duy chớp chớp mắt nhớ lại những ngày xưa cũ ấy. "Bài thơ này từng làm nhiều người liên quan đến việc công bố nó phải vất vả. Nhưng mà đi đến nhiều nơi, tôi gặp nhiều người thuộc lòng từng câu, không sót chữ nào. Làm thơ mà được như vậy quả là một niềm sung sướng". Niềm vui sướng ấy có thể thấu hiểu, như chính bao người dân đã thấu hiểu những dòng thơ ông nói về nhân dân, về Tổ quốc với những câu hỏi đau đáu như lời tự vấn: Xứ sở thông minh/Sao thật lắm trẻ con thất học/Lắm ngôi trường xơ xác đến tang thương. Người nghe chợt giật mình khi vừa đúng ngày xuân, khắp nơi đang vào mùa lễ hội lại đọc được những câu thơ đã tưởng là xưa cũ: Xứ sở linh thiêng/Sao thật lắm đình chùa làm kho hợp tác/Ðánh quả tù mù trấn lột cả thần linh/Giấy rách mất lề/Tượng Phật khóc đức tin lưu lạc...

Trong nước, bài thơ Nhìn từ xa... Tổ quốc công bố lần đầu trên tạp chí Sông Hương (số 37, tháng 4/5-1989, Huế). Và cùng năm, bài này được in trong tập thơ Ðường xa của Nguyễn Duy do Nhà xuất bản Trẻ ấn hành. Mới nhất, nó được in trong tập Thơ Nguyễn Duy (Nhã Nam và NXB Hội Nhà Văn, 2010).

Thế nhưng ở tầm quốc tế thì bài thơ Nhìn từ xa... Tổ quốc của Nguyễn Duy nổi tiếng lắm. Ðài phát thanh Matxcơva đã mời Nguyễn Duy đến thu âm giọng đọc của chính ông để phát trong chương trình tiếng Việt vào tháng 6-1990. "Tôi còn giữ cả cái phiếu nhà đài trả "nhuận mồm" 60 rúp vào thời ấy đấy" - ông cười. Và khi Phan Huy Ðường dịch bài này sang tiếng Pháp, đến năm 1997 Nhìn từ xa... Tổ quốc bản tiếng Pháp là một trong hai bài thơ VN được chọn vào Tuyển tập thơ thế giới.

Bây giờ, Nguyễn Duy lần giở từng trang giấy chép tay bài thơ từ 25 năm trước. "Ðây là loại giấy Tân Mai của VN, để lâu thường bị giòn. Tôi cũng không ngờ bản chép tay này vẫn còn được giữ nguyên vẹn. Năm rồi trong chuyến thăm lại Praha, bỗng một người tên Nguyễn Cường trong nhóm Diễn đàn Praha năm nào đến gặp, bảo với tôi: "Anh còn một bảo vật mà chúng em giữ từ bấy lâu, nay xin gửi lại cho anh", đó là bài thơ này". Nguyễn Duy giở ra trang cuối, người lưu giữ trước khi tặng lại có đề dòng chữ: "Xin tặng lại tác giả: anh Nguyễn Duy. Praha, 17-9-2013", ký tên Nguyễn Cường.

"Thật là một câu chuyện châu về hợp phố - Nguyễn Duy nói thêm - Tôi nghe có nhóm bạn đang vận động gây quỹ từ thiện nên có ý định tặng bản chép tay bài thơ này để đấu giá gây quỹ. Hi vọng có ai đó trong giới sưu tập chú ý đến cái lai lịch đặc biệt cũng như tính chất chứng tích lịch sử của một thời thơ ca ở ta, mà tham gia đấu giá cho thêm chút ý nghĩa".

Có lẽ ý định này sẽ là một kết thúc có hậu cho hành trình bài thơ nổi tiếng này.

LAM ĐIỀN