PGS.TS Nguyễn Thọ - nhạc sĩ của bệnh nhân tâm thần - Ảnh: QUANG ĐỊNH

"Tôi tưởng lấy anh cho lành manh áo
Chứ lấy anh rồi tôi bán áo cưới anh
Gió đưa bụi chuối sau hè
Anh mê vợ bé bỏ bè con thơ".

Không ai ngờ rằng các ca từ đẫm chất tự sự ấy lại được cất lên đầy ngẫu hứng bởi giọng ca của một nữ bệnh nhân tâm thần.

Hát nơi "ý thức đi vắng"

Quả thật là một kỳ tích, bởi trước đó bệnh nhân này được đưa vào bệnh viện điều trị tâm thần khi vừa trải qua một "cú sốc" hôn nhân nghiệt ngã. Người có công giúp bệnh nhân này trở lại là "chính mình" không ai khác ngoài bác sĩ Nguyễn Thọ.

Khoảng 50 năm nước, khi còn là sinh viên Trường ĐH Quân y (Học viện Quân y bây giờ), chàng trai Nguyễn Thọ khá nổi khi cùng hai người bạn sáng tác ca khúc Tuổi 20 cho trường.

Bài hát sau đó được nhạc sĩ Vũ Trọng Hối (cán bộ sáng tác Phòng văn nghệ Quân đội) thẩm định và gây được tiếng vang tại nhiều hội diễn văn nghệ của trường. Từ một "tay" mê nghe nhạc, chàng trai ngành y bắt đầu bén duyên sáng tác nhạc từ đó.

Ra trường, cơ duyên đưa ông gặp cố PGS.TS Lê Hải Chi, nguyên chủ nhiệm khoa tâm thần Viện Quân y 108. Từ đó, ông bắt đầu được tiếp cận với liệu pháp âm nhạc dùng điều trị cho bệnh nhân tâm thần.

Thế nhưng phải mãi đến năm 2000, khi về quản lý Bệnh viện Tâm thần trung ương II (Đồng Nai), ông mới có cơ hội "hiện thực hóa" việc áp dụng liệu pháp âm nhạc điều trị bệnh nhân tâm thần - điều mà lúc bấy giờ ở Việt Nam còn quá mới mẻ.

"Âm nhạc là cuộc chơi của cảm xúc, luôn có sự lôi cuốn. Chỉ trừ các bệnh nhân thể cấp tính, còn lại khi trạng thái ổn định được sử dụng âm nhạc có thể thấy được cảm xúc dồn nén về gia đình, tình yêu, kinh doanh bên trong người bệnh mà lúc bình thường họ không bao giờ chia sẻ" - bác sĩ Thọ chia sẻ.

Không "rập khuôn" máy móc theo các nước, các liệu pháp âm nhạc của ông áp dụng đều là sản phẩm mang đặc trưng văn hóa vùng miền, với các đặc sản "cây nhà lá vườn" như hòa tấu nhạc cụ Tây Nguyên, hát ứng tác hò Nam Bộ, âm nhạc với múa, vẽ, tập thể dục nhịp điệu...

Tùy vào loại hình, các bệnh nhân được chia nhóm để hướng dẫn cách hát và cách sử dụng các nhạc cụ cá nhân như tre, nứa, gỗ, bộ gõ, đàn dây, kèn đồng, trống, guitar, harmonica... Nhờ đó mà bác sĩ dễ dàng theo dõi diễn biến của người bệnh từ sự tuân thủ, ứng xử, các biểu hiện bất thường, và đưa ra can thiệp phù hợp.

Để một người bị bệnh tâm thần có thể chơi nhạc là điều "không tưởng". Bác sĩ Thọ nói đó là cả một hành trình gian nan, đòi hỏi các bác sĩ phải kiên trì thuyết phục, thậm chí "chiều chuộng" bằng việc phát phiếu uống nước, ăn bánh như... con nít.

"Lúc mới áp dụng hầu hết bệnh nhân đều có tâm lý khó chịu, căng thẳng, thậm chí chống đối bác sĩ, đòi bỏ cuộc. Các trục trặc kỹ thuật như hát sai nhịp điệu, hát nhanh, hát lạc giọng thường xuyên xảy ra khiến việc tập đi tập lại rất nhiều lần. Nhưng khi vào khuôn khổ họ trở nên cởi mở, cười nhiều hơn và các buổi tập trở nên hứng khởi hơn" - bác sĩ Thọ chia sẻ.

Sau những ngày tập luyện mướt mồ hôi, những người bệnh có hẳn một sân chơi để "thi thố" tài năng với đa dạng các tiết mục đơn ca, song ca, tốp ca, hợp ca, hợp xướng. Ở đó, từ dàn nhạc đến ca sĩ đều là người bệnh tâm thần.

Bằng liệu pháp âm nhạc của bác sĩ Nguyễn Thọ, nhiều bệnh nhân tâm thần đã tìm lại chính mình - Ảnh: NVCC

Tìm lại chính mình

"Với âm nhạc, họ tìm về đúng con người của chính mình. Và nhờ âm nhạc giúp họ phục hồi được các chức năng về cảm xúc, trí nhớ và thay đổi hành vi, nhận thức bị lãng quên. Phương pháp hòa tấu nhạc cụ Tây Nguyên là một sáng tạo độc đáo của bệnh viện, giải thoát nhiều người khỏi bệnh tâm thần" - bác sĩ Thọ chia sẻ.

Bằng việc cải tiến cây đàn T’Rưng và K’lôngput, bác sĩ Thọ cùng với êkip của mình tạo ra một dàn nhạc với Hoàng "mi", Trang "đô", Quân "fa", Thảo "sol"...

Từ những người không biết gì về nhạc, các nghệ sĩ "tâm thần" gây kinh ngạc cho nhiều người xem khi biểu diễn đầy ngẫu hứng một cách nhuần nhuyễn các nhạc phẩm khó như Tiếng chày trên sóc Bom Bo, Sông Đắk K’rông mùa xuân về, Cô gái vót chông, Trống cơm...

Từ liệu pháp âm nhạc, nhiều người bệnh tưởng rằng mãi ngây dại đã tỉnh táo về với đời thường. Với bác sĩ Thọ, mỗi bệnh nhân ông từng tiếp xúc là một câu chuyện đầy éo le, nghịch cảnh...

Từ một cô gái xinh đẹp, học giỏi, H.T.H.T. (20 tuổi, quê Phú Yên) rơi vào tình trạng rối loạn cảm xúc giai đoạn trầm cảm sau biến cố cha mẹ ly thân. Dè dặt, ít giao tiếp, thường biểu lộ vẻ buồn rầu và đặc biệt hay khóc lóc là "đặc trưng" của T. khi vào bệnh viện.

Suốt 5 tháng tham gia dàn nhạc hòa tấu, T. trở thành con người hoàn toàn khác. Vui vẻ, yêu đời và cởi mở giao lưu với các đồng bệnh trong dàn nhạc.

"Em từng có một lần tự tử vì quá buồn chán nhưng mẹ kịp thời phát hiện đưa đi cấp cứu. Vào đây, em mới biết còn rất nhiều bạn khổ hơn em nhiều. Bây giờ em nhớ mẹ, muốn trở về để đỡ đần mẹ". Và chỉ sau hai năm, cô gái T. đã thực hiện được giấc mơ của mình.

Trong những bệnh nhân tìm lại chính mình, có lẽ trường hợp của L.H.P. (31 tuổi, ngụ Q.8) là đặc biệt hơn cả. Cha mẹ ly dị từ lúc P. còn nhỏ, buộc cậu bé phải sống với cô chú.

Sống cảnh "ăn nhờ ở đậu" không được ai uốn nắn, P. giao du với thanh niên xấu rồi hư hỏng, nghiện rượu và bị tâm thần lúc nào không hay.

"Ít ngủ hoặc không ngủ, cười vô duyên vô cớ, nói nhiều, nói không rõ nội dung, bỏ nhà đi lang thang, tác phong bê tha, thường xuyên say rượu ngủ ngoài công viên hoặc hè phố", mới 31 tuổi nhưng P. có lý lịch trích ngang khiến ai nghe đều khá "sốc".

Trong những ngày lang bạt đầu đường xó chợ ấy, P. chỉ có duy nhất điểm tích cực là "biết chơi đàn organ một cách không bài bản". Từ một cuộc đời tưởng hết đường cứu, suốt 9 tuần với 26 buổi trị liệu bằng âm nhạc, chàng trai khiến các bác sĩ vô cùng ngạc nhiên.

Tuần thứ 7 anh đã tự biểu diễn toàn bộ bản nhạc Maman oh maman với phong thái khoan thai, vui vẻ, miệng luôn cười tươi trước sự chứng kiến của "khán giả".

Chẳng bao lâu, anh còn bỏ được thuốc, chú ý đến trang phục của mình nhiều hơn khi tay đeo đồng hồ, ngón tay đeo nhẫn inox.

"Em đang cố gắng từ bỏ cả thuốc và rượu. Từ bỏ các chất kích thích em thấy trong người khỏe hơn, cuộc sống ý nghĩa hơn nhiều" - P. tâm sự. Với P., học đàn bây giờ không chỉ để thoát khỏi căn bệnh đeo bám bấy lâu nay mà mang đến cho anh giấc mơ thật đặc biệt - giấc mơ làm nhạc sĩ.

Nghệ sĩ blouse trắng - Kỳ 1: “Cuộc đời ơi ta mến thương”

TTO - Ngoài công việc chuyên môn cứu người bệnh, có một góc khác của những thiên thần blouse trắng khi họ chính là những nghệ sĩ tài hoa. Bằng ca từ bay bổng, giọng hát ngọt ngào, họ tiếp thêm niềm tin giúp người bệnh vượt qua lằn ranh sinh - tử.