Reuters dẫn lời trợ lý ngoại trưởng Mỹ Daniel Russel, quan chức ngoại giao cấp cao phụ trách khu vực Đông Á, khẳng định hôm 12-9: “Chúng tôi có quyền tiến hành các sứ mệnh giám sát hợp pháp bên ngoài không phận Trung Quốc và có lý do thuyết phục để làm điều đó”.

Bắc Kinh mới đây kêu gọi Mỹ cắt giảm, hoặc thậm chí ngừng, hoạt động giám sát của máy bay tuần tra nếu có ý định nghiêm túc trong việc cải thiện quan hệ song phương. Trung Quốc chỉ trích hoạt động giám sát “ở mức độ thường xuyên, cự ly gần” của Mỹ đã gây tổn hại nghiêm trọng các lợi ích an ninh của nước này.

Trả lời về yêu cầu của Trung Quốc, trợ lý ngoại trưởng Daniel Russel giải thích các chuyến bay của Mỹ là vì sự tăng cường quân sự quy mô lớn của Trung Quốc trong những năm gần đây và những bí mật xung quanh đó.

“Rõ ràng là sự thiếu minh bạch trong hiện đại hóa quân sự của Trung Quốc gây lo ngại cho các nước láng giềng. Và chúng tôi tin rằng tất cả các khu vực, bao gồm Trung Quốc, sẽ được hưởng lợi từ khi tăng cường tính minh bạch” - ông tuyên bố.

Trợ lý ngoại trưởng Mỹ cũng chỉ rõ các động thái hung hăng của Trung Quốc để khẳng định chủ quyền ở biển Đông, như tăng cường khai hoang trên các bãi đá ngầm, là mối lo ngại cho các nước trong khu vực.

Ông nhận định: “Tốc độ khai hoang của Trung Quốc trong vùng biển tranh chấp ở biển Đông vượt xa những gì các bên tranh chấp khác đã làm trong quá khứ. Nó tạo ra các câu hỏi và mối quan ngại trong khu vực là liệu Trung Quốc có kế hoạch xây dựng căn cứ quân sự; liệu Trung Quốc đang lợi dụng đất được cải tạo trên các bãi đá ngầm cho mục đích mở rộng tầm với và cố gắng tạo ra một câu trả lời thực tế cho câu hỏi rằng ai có chủ quyền đối với khu vực”.

Ông Russel từ chối nói về quan điểm của ông đối với kế hoạch mở rộng đảo của Trung Quốc, nhưng nhận định “tác động của những gì họ đang thực hiện là làm mất ổn định tình hình và gây khó khăn hơn trong giải quyết tranh chấp lãnh thổ một cách hòa bình”.

Trong một diễn biến khác, Mỹ cho biết Malaysia đã đề nghị tiếp nhận các máy bay do thám săn tàu ngầm P-8 Poseidon của Mỹ tại căn cứ nằm ở rìa vùng biển tranh chấp trên biển Đông. Báo Wall Street Journal dẫn lời đô đốc Jonathan Greenert, lãnh đạo các chiến dịch hải quân Mỹ, phát biểu tại Quỹ hòa bình quốc tế ở Washington: “Malaysia đã đề nghị cho máy bay P-8 của chúng tôi cất cánh ở đông Malaysia”. P-8 là các máy bay do thám đường trường và có thể thực hiện nhiệm vụ chống tàu ngầm.

Ông Greenert cho biết căn cứ của Malaysia rất gần với biển Đông. Cơ sở được nhắc đến có thể là căn cứ không quân hoàng gia Malaysia đặt trên đảo Labuan mà lính Mỹ từng nhiều lần tham gia tập trận trước đây, theo một quan chức hải quân giấu tên của Mỹ.

Đô đốc Greenert nhận định Malaysia cùng với Philippines và Singapore là nhân tố chủ chốt để Mỹ thành công trong việc tăng cường sự hiện diện tại khu vực.