Năm nay ông Danh Bê 70 tuổi. Mái tóc pha màu muối tiêu cùng làn da đen sạm càng cho mọi người thấy ông rất rắn rỏi. Nhắc về nghệ thuật văn hóa của đồng dân tộc Khmer, ông Bê chắc nịch nói: "Ông nội của tôi hát dù kê số một nên máu nghệ thuật trong tôi đã sẵn có. Đam mê và sống chết nó vì đó là niềm tự hào, niềm vui và cũng là tài sản lớn của cả đời tôi".

Bán đất ruộng làm nghệ thuật

Năm 12 tuổi ông Bê đã theo ông nội của mình để học nghề hát dù kê. Do đó, khi chăn trâu hoặc ở nhà, ông cũng đều tập hát, tập diễn xuất. Dần dần ông hát chắc từng điệu, từng lời và hóa thân nhân vật để nhập vai diễn để lại ấn tượng cho người xem.

"Hát dù kê xong, tôi sang Campuchia để học các điệu múa như Sa-ri-ka-keo, Sa-vông, rô-băm, múa áp-sa-ra, múa gáo… Học xong tôi về biểu diễn cho nhiều người xem", ông Bê nhớ lại.

Đường đến nghệ thuật và giử lửa nghề với ông Bê không hề suôn sẻ và gặp nhiều khó khăn vì còn lo kinh tế gia đình. Hơn 10 công đất ruộng sẵn có, ông cũng chỉ làm được 3 vụ lúa/năm. Lúa có vụ trúng vụ thất nên gia đình ông Bê cũng không khấm khá.

Đam mê nghề quá, nhưng không có tiền nên ông Bê bàn với vợ bán vài công đất để lấy tiền đầu tư mua quần áo và các vật dụng cần thiết để làm đạo cụ như: trống, đờn, mão khỉ, mão chằn, mão công chúa… để phục vụ nghệ thuật.

"Thấy ổng mê hát quá nên tôi cũng ủng hộ ổng làm", bà Thị Đen, vợ ông Bê nói.

Có tiền bán đất nhưng là tay ngang nên ông phải tìm tòi học hỏi qua hình ảnh rồi tự tay làm đạo cụ. Mỗi đạo cụ khác nhau, ông Bê phải làm từng công đoạn từ tạo hình mão, làm trống đến phối màu và sơn sao cho giống như thật để khi lên sân khấu diễn sẽ truyền tải được hết hồn cốt của nghệ thuật.

"Nhà tôi hiện giờ có nhiều đạo cụ liên quan đến văn hóa nghệ thuật của đồng bào dân tộc Khmer lắm. Cần diễn là tôi đem ra diễn. Các đạo cụ này tôi còn để làm dụng cụ để truyền dạy con cháu học nghệ thuật ca, múa hát dù kê", ông Bê cho biết.

Truyền nghề cho con cháu

Cả đời gắn liền với nghệ thuật, ông Bê hóa thân thành nhiều vai diễn khác nhau như tướng cướp, làm chằn, làm hoàng tử, làm công chúa… Ở mỗi nhân vật ông đều thâm nhập để lột tả hết tính cách đến nội tâm nhằm để lại dấu ấn sâu trong lòng người xem.

"Sân khấu cũng giống như cuộc đời thật. Mỗi nhân vật sẽ có những tính cách riêng và tôi phải nghiên cứu để nhập vai diễn cho đạt, cho ra tính cách. Tôi diễn có lúc người xem cười ì xèo, có khi bực tức hoặc buồn theo vở diễn. 

Các cảm xúc đan xen và đọng lại trong lòng người xem đó là thành công của tôi. Cái niềm vui đó tôi khó diễn tả lắm", ông Bê vui vẻ nói.

Từ những vai diễn để đời trên ông Bê đã giữ lửa nghề và truyền dạy lại cho thế hệ con cháu về nét đẹp văn hóa nghệ thuật của đồng bào dân tộc Khmer. Dù lớp dạy nghệ thuật không chuyên, không có ánh đèn, sân khấu lung linh nhưng ở mỗi học viên đều cảm nhận được hồn cốt, tinh túy của nghệ thuật.

Thứ bảy, chủ nhật hàng tuần, nhiều con em đồng bào dân tộc Khmer tập trung lại trước sân nhà của ông Bê để học và tìm hiểu, làm quen với các dụng cụ dân tộc.

Ông Võ Thanh Bình - Trưởng phòng Văn hóa xã hội xã Định Hòa - nhận định ông Danh Bê là nghệ nhân ưu tú nổi tiếng tiêu biểu về việc giữ gìn nghệ thuật truyền thống của đồng bào dân tộc Khmer. Các sự kiện văn hóa ở địa phương ông đều tham gia và đạt được nhiều thành tích.

Ngày 8-3-2019, ông Bê vinh dự được nhận danh hiệu Nghệ nhân ưu tú vì đã có những cống hiến xuất sắc trong gìn giữ và phát huy di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc.

"Cả đời ông Danh Bê theo nghệ thuật và làm nghệ thuật. Điều tự hào nhất chính là nhìn thấy thế hệ trẻ vẫn giữ máu lửa của nghề, vẫn theo học và còn gìn giữ nét đẹp văn hóa của người dân đồng bào dân tộc Khmer. Địa phương thời gian qua cũng hỗ trợ một phần kinh phí để ông có thêm điều kiện làm đạo cụ, quần áo và hoạt động nghệ thuật", ông Bình nhấn mạnh.