Trình diễn áo dài tại Lễ hội áo dài ở TP.HCM, tháng 3-2019 - Ảnh: DUYÊN PHAN

Hội thảo khoa học quốc gia Áo dài Việt Nam: Nhận diện, tập quán, giá trị và bản sắc do Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam phối hợp với Bộ VH-TT&DL tổ chức ngày 26-6 tại Hà Nội nhận được nhiều ý kiến đóng góp về lịch sử và giá trị văn hóa của áo dài.

Băn khoăn về tên gọi, chủ thể

TS Nguyễn Thị Thu Trang (Cục Di sản văn hóa) đặt vấn đề cần phải xác định cộng đồng chủ thể của di sản khi xây dựng hồ sơ về áo dài. "Cộng đồng chủ thể cũng cần xác định là người mặc áo dài, những nghệ nhân làm áo dài, thuộc Hà Nội hay Sài Gòn, Huế... bao gồm tất cả dân tộc khác hay chỉ dân tộc Kinh?", bà Trang đặt câu hỏi.

Về cộng đồng chủ thể, PGS.TS Đặng Văn Bài (Hội Di sản văn hóa Việt Nam) cho rằng cộng đồng không thể chỉ có cộng đồng trồng dâu nuôi tằm, cộng đồng dệt, cộng đồng may, thiết kế hay cộng đồng mặc áo dài mà phải là tất cả các cộng đồng này.

Ngoài ra, bà Trang cũng lưu ý trong việc xây dựng hồ sơ di sản cho áo dài là phải chọn tên gọi cho di sản văn hóa này thế nào, bởi không thể gọi là "áo dài", vì đó là di sản vật thể chứ không phải di sản văn hóa phi vật thể như chúng ta đang hướng tới xây dựng.

Trong khi đó, TS Trần Đoàn Lâm (tổng biên tập tạp chí Nghiên Cứu Việt Nam, NXB Thế Giới) đề xuất nên gọi tên Không gian văn hóa áo dài khi làm hồ sơ trình UNESCO, như cách gọi Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên từng được ghi danh di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại.

Theo ông, tên gọi Không gian văn hóa áo dài bao trùm cả cộng đồng trồng dâu nuôi tằm, thiết kế, thợ may lẫn cộng đồng mặc áo dài cũng như bao trùm nhiều giá trị văn hóa lịch sử của áo dài.

Cả áo dài nam hay chỉ áo dài nữ?

Hội thảo cũng ghi nhận nhiều ý kiến nói về áo dài nam, "đòi" sự hiện diện nhiều hơn của áo dài nam trong cuộc sống. Bà Huỳnh Ngọc Vân (Bảo tàng Áo dài) nói lâu nay truyền thông giới thiệu, tuyên truyền quá nhiều về việc phụ nữ mặc áo dài trong khi bỏ quên việc tuyên truyền đàn ông cũng cần phải mặc áo dài, tôn vinh áo dài.

Bà Vân cũng góp ý thêm rằng lâu nay chúng ta quá mải mê tôn vinh vẻ đẹp hình thể phụ nữ trong tà áo dài mà xao nhãng việc tôn vinh vẻ đẹp về văn hóa, lịch sử của tà áo dài.

Về chuyện áo dài nam, TS Trần Đoàn Lâm cũng đồng ý rằng áo dài nữ rất đặc sắc, nhưng áo dài nam cũng rất cần phải được phổ biến nhiều hơn như là quốc phục của đàn ông Việt.

Không phủ nhận vai trò của áo dài nam trong việc làm hồ sơ di sản cũng như trong việc phát triển áo dài trong đời sống, nhưng PGS.TS Đặng Văn Bài lại cho rằng nếu chỉ là chuyện quốc phục thì ta cần công nhận cả áo dài nam và áo dài nữ, nhưng nếu đưa thành di sản phi vật thể đại diện của nhân loại thì theo quan điểm chủ quan của ông, chỉ áo dài nữ mới đủ điều kiện để trình UNESCO đưa vào danh mục di sản.

Riêng về câu chuyện cách tân áo dài, TS Trần Đoàn Lâm cho rằng không thể cấm cản việc cách tân, đó là quyền sáng tạo của nhà thiết kế. Nhưng ông cho rằng cần rành mạch gọi đó là áo dài trình diễn, còn áo dài đưa vào hồ sơ trình UNESCO thì phải có chuẩn.

Áo dài ơi…

TTO - Mấy ngày này, TP.HCM nắng nóng khủng khiếp. Nhìn cái nắng gay gắt ai cũng muốn ở trong phòng chứ chẳng muốn bước ra ngoài.