Tuổi Trẻ trao đổi với bà Lê Thị Xuân Lan, chuyên gia khí tượng thủy văn, về vấn đề này.

* Thưa bà, hiện xu thế thời tiết nước ta đang chịu ảnh hưởng của La Nina ra sao? Phải chăng yếu tố này gây ra đợt mưa lịch sử vừa qua và còn tiếp diễn?

- Hiện nay, chúng ta đang chịu ảnh hưởng bởi pha lạnh của hiện tượng ENSO, tức là La Nina. La Nina chỉ mới bắt đầu từ tháng 9 và còn kéo dài đến khoảng tháng 2-2026. Cường độ La Nina trong đợt này không phải quá mạnh, nó chỉ trên trung bình.

Nhưng từ tháng 9, khi mới bắt đầu chuyển sang La Nina, thì thời tiết ngay lập tức có những biến động vô cùng mạnh mẽ. Những hiện tượng thời tiết cực đoan, thiên tai xảy ra liên tục ở nhiều nơi trên thế giới.

Trong đó, Việt Nam chúng ta chịu ảnh hưởng nặng nề của mưa bão thời gian qua. Sự biến đổi khí hậu trong năm nay rất mạnh. Thêm vào đó, những nhà khoa học đang nghi ngờ trong năm 2025 sự biến động mạnh mẽ trên bức xạ mặt trời cũng là nguyên nhân gây ra mưa bão nhiều hơn.

* Tại sao nguồn ẩm gây mưa cho miền Trung lại duy trì liên tục như có nguồn nước vô tận?

- Trước hết tôi sẽ nói rõ về mùa mưa của miền Bắc bắt đầu từ tháng 6 cho đến khoảng tháng 9, tháng 10. Lũ vào miền Bắc rơi vào tháng 8, tháng 9.

Miền Nam bắt đầu mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11. Trong khi đó, miền Trung mùa mưa từ tháng 9 cho đến cuối năm và thậm chí kéo dài đến tháng giêng năm sau.

Cơ chế hình thế và gây mưa cho miền Bắc là ảnh hưởng thấp nóng từ Ấn Độ, Myanmar lấn sang, cung cấp nguồn nhiệt gây bốc hơi và hình thành mây.

Mưa ở đây bắt đầu do áp thấp nóng, bên cạnh đó còn có hoạt động rãnh gió mùa hoặc dải hội tụ nhiệt đới. Miền Nam mưa cũng do áp thấp trên tạo điều kiện cho gió mùa tây nam mạnh lên.

Miền Trung thì khi hai đầu Bắc - Nam mưa lại đang khô nóng dữ dội vì dãy Trường Sơn chắn gió. Gió bị hứng hết và mưa đổ xuống bên tây Trường Sơn. Do đó mùa mưa miền Trung chờ những đợt không khí lạnh tràn về. Khi không khí lạnh xuất hiện thì bắt đầu có gió đông.

Gió đông thổi vào miền Trung đi qua vùng biển ấm mang hơi nước và những nhiễu động vào gặp sườn đông Trường Sơn. Khi hơi ẩm vào thì gặp không khí lạnh ngưng tụ và đổ mưa xuống. Do vậy khi có không khí lạnh là bắt đầu mùa mưa ở miền Trung.

Nhưng nếu chỉ có không khí lạnh và ẩm thôi thì mưa nhỏ, mưa vừa, thậm chí có lúc có nắng. Nhưng khi có sự phối hợp của dải hội tụ nhiệt đới có trục ngang qua miền Trung gom mây vào; cùng với đó ở phía Bắc có gió đông bắc, phía Nam có gió tây nam.

Hai đới gió cuộn lại tạo ra những xoáy, nhiễu động nhiều hơn. Các nhiễu động này theo đới gió đông đẩy vào đất liền. Một số cơn nhiễu động có thể thành áp thấp nhiệt đới hoặc bão khi lực xoắn mạnh, nhiều mây gom lại.

Tôi ví dụ cho dễ hiểu, khi có không khí lạnh đơn thuần thì mưa chừng 100 - 200mm. Khi có không khí lạnh mạnh kèm theo front (mặt phân cách giữa các khối khí) mưa có thể lên đến 200 - 400mm.

Không khí lạnh cộng với dải hội tụ nhiệt đới thì lượng mưa có thể 500 - 700mm vì thêm nguồn ẩm. Còn khi không khí lạnh kết hợp dải hội tụ nhiệt đới cùng áp thấp nhiệt đới hoặc bão thì lượng mưa thông thường lớn hơn 500mm, có nơi tới cả 1.000mm.

* Vậy vì sao đợt vừa rồi không có áp thấp nhiệt đới hay bão mà mưa to liên tục, mưa "thối trời thối đất"?

- Đó là vì ở độ cao thấp thì có dải hội tụ nhiệt đới, không khí lạnh là hai yếu tố đủ để gây mưa. Trên độ cao 3.000m trở lên, áp cao lục địa có dạng hình sóng. Những cơn sóng nhịp nhàng, hết cơn này tới cơn khác cuốn các nhiễu động vào đất liền.

Năm nay, tôi thấy hiện tượng lạ: những cơn sóng liên tục, chu kỳ sóng nhỏ. Các khối nhiễu động được đưa vào đất liền chưa kịp tan thì được cơn sóng tới cuốn tiếp nhiễu động khác đưa nguồn ẩm vào (hay thường gọi là nhiễu động trong đới gió đông).

Cứ như vậy nguồn ẩm được bổ sung liên tục, không khí lạnh lại làm nó ngưng tụ lại gây mưa dầm mưa dề nhiều ngày như có nguồn nước vô tận.

* Với xu thế không khí lạnh những tháng cuối năm càng mạnh, dự báo còn nhiều cơn bão nữa thì khối lượng ẩm ở Biển Đông, tàn dư ẩm sau bão nhiều, liệu có xảy ra đợt mưa tương tự như cuối tháng 10 vừa qua?

- Ta đã thấy cơn bão Kalmaegi là cơn bão thứ 25 trên tây Thái Bình Dương, khoảng 10 mô hình cho cơn bão này là đi vào miền Trung. Về cơn bão này, tôi vừa so sánh ba mô hình dự báo khác nhau trong ba ngày liên tục, tôi đánh giá mắt bão rộng khoảng từ 50 - 80km vào thời điểm đổ bộ.

Vùng nguy hiểm nhất tính từ đèo Hải Vân tới tỉnh Quảng Ngãi. Cơn bão này khiến tôi nhớ lại cơn bão Xangsane đổ bộ vào Đà Nẵng đầu tháng 10-2006 với sức tàn phá dữ dội.

Mặt khác tôi xem dự báo thì không khí lạnh vào sau cơn bão nên bão không xuống sâu hơn được nữa, chắc chắn vào khu vực từ đèo Hải Vân tới Quảng Ngãi. Bão vào thì không khí lạnh về tới, hơi nước vẫn còn, bão chưa tan, thêm lạnh nữa thì mưa dữ dội. Mưa sau bão dự báo rất nhiều và kéo dài.

Đợt này miền Trung có thể mưa, lũ lớn hoặc bằng đợt vừa rồi, thậm chí có thể phá vỡ lịch sử ở một số nơi.

Nhưng chưa hết, sau đó còn có thể xuất hiện cơn bão số 14. Tuy không vào nước ta nhưng khi nó vào Trung Quốc thì tan và để lại một nguồn ẩm khổng lồ. Không khí lạnh mạnh cuối năm lại đưa thêm ẩm vào cho miền Trung nên mưa dông còn kéo dài thêm nữa.

TP.HCM sẵn sàng kịch bản mưa lớn, nước ngập do ảnh hưởng bão Kalmaegi và triều cường

Dự báo bão Kalmaegi sẽ đổ bộ các tỉnh miền Trung nhưng do hoàn lưu bão cùng sự hoạt động của các hình thái như triều cường, dải hội tụ nhiệt đới nên TP.HCM có mưa to, nước dâng.