Từ nhà máy đến đời sống thường nhật

Việt Nam đang chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng trong việc ứng dụng robot, nhờ lợi thế từ các hiệp định thương mại tự do, dòng vốn đầu tư nước ngoài tăng mạnh và vai trò ngày càng mở rộng của quốc gia trong chuỗi sản xuất toàn cầu.

Tuy nhiên, ứng dụng robot hiện còn tập trung ở các nhà máy có vốn đầu tư nước ngoài. Doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) cùng nhiều lĩnh vực khác đang bị bỏ lại phía sau, phần lớn do chi phí cao và tính phức tạp của công nghệ robot.

Dù một số doanh nghiệp như VinFast và Vinamilk bắt đầu khám phá công nghệ robot, phần lớn doanh nghiệp trong nước vẫn chưa tiếp cận được nguồn vốn, nhân lực chuyên môn hay công nghệ sẵn có để bắt kịp xu hướng.

Các nước dẫn đầu về công nghệ robot trên thế giới, từ Hoa Kỳ đến Trung Quốc hay Vương quốc Anh, đang hoặc là theo đuổi hướng nghiên cứu chuyên sâu và phát triển, hoặc ứng dụng theo từng lĩnh vực cụ thể. Với Việt Nam, chiến lược kết hợp dường như là lựa chọn khả thi hơn.

"Chúng ta cần ứng dụng công nghệ đã được kiểm chứng, trong khi dần xây dựng năng lực nội tại. Chiến lược song song này sẽ giúp chúng ta có được bước tiến nhảy vọt", ông nhận định.

Dù còn nhiều rào cản, tốc độ phát triển đang tăng tốc. Robot hiện đã bứt phá khỏi các tác vụ đơn giản như gắp - đặt trên các dây chuyền sản xuất.

Robot hình người hiện đã có thể tự đi trên những con phố đông đúc, chuẩn bị các món ăn đơn giản, thậm chí còn thực hiện các động tác phức tạp như nhảy parkour, hay học kỹ năng mới bằng cách xem YouTube.

Trong 25 năm tới, AI có thể hiện diện qua hình ảnh robot hỗ trợ đời sống thường nhật, từ chăm sóc ruộng lúa, hỗ trợ người cao tuổi đến tối ưu hóa hậu cần ở vùng sâu vùng xa - Ảnh: Pexels

"Đây không còn là khoa học viễn tưởng. Những dấu hiện đầu tiên cho thấy robot đang dần bước vào thế giới của con người – và có vẻ sẽ ở lại lâu dài".

Ông chỉ ra quan điểm sai lầm phổ biến xem robot chỉ là những cỗ máy cứng nhắc. "Thực tế, đó là một hệ thống kỹ thuật toàn diện, từ hệ thống nhúng đến AI. Hệ sinh thái giáo dục và chính sách của chúng ta hiện mới chỉ bắt đầu đuổi theo tốc độ phát triển này".

Hướng đến 2050, TS Nguyên tin rằng AI không thể tách rời khỏi hình dạng vật lý của nó.

"Hãy thử hỏi ai đó rằng AI sẽ mang hình hài gì trong 25 năm tới, rất có thể họ sẽ chỉ vào robot đang giúp việc ở nhà hay tại nơi làm việc".

Ở Việt Nam, viễn cảnh này có thể hiện hữu qua hình ảnh robot làm việc đồng áng, giúp đỡ người cao tuổi hoặc tối ưu hóa hoạt động hậu cần ở vùng sâu, vùng xa.

Tác động của AI trong hình thể thực tới lực lượng lao động sẽ rất phức tạp. Ở Việt Nam, tự động hóa đã thay thế khoảng 66.800 lao động phổ thông trong khoảng từ 2018 đến 2022, song cũng tạo ra hơn 154.000 công việc đòi hỏi kỹ năng cao hơn.

"Đó là dấu hiệu rõ ràng", TS Nguyên khẳng định. "Nếu chúng ta đầu tư đúng hướng, robot không lấy đi công việc của chúng ta, chúng sẽ tạo ra những công việc tốt hơn".

Cú nhảy vọt 25 năm bắt đầu từ hôm nay

Để chuẩn bị cho tương lai song hành cùng robot, Việt Nam cần vạch ra lộ trình chiến lược và toàn diện. Chính phủ Việt Nam đã xác định robot là ưu tiên chiến lược, thể hiện trong Chiến lược phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của quốc gia.

Tuy nhiên, việc vượt qua "thung lũng tử thần", giai đoạn các start-up phần cứng dễ rơi vào bế tắc do thiếu vốn đầu tư, vẫn là thách thức sống còn.

Để duy trì đà phát triển, cần có chính sách hỗ trợ đúng trọng tâm, bao gồm ưu đãi và đầu tư vào hạ tầng.

Khu vực tư nhân cũng cần thể hiện vai trò tiên phong trong đổi mới sáng tạo. Mô hình Robot dưới dạng dịch vụ RaaS có thể giúp doanh nghiệp vừa và nhỏ vượt qua rào cản chi phí đầu tư ban đầu, còn việc hợp tác với các trường đại học và viện nghiên cứu có thể đẩy nhanh quá trình phát triển giải pháp phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Nhu cầu về chuyên gia robot toàn diện ngày càng tăng cao. Đây là những người không chỉ thông thạo phần cứng và phần mềm, mà còn có nền tảng vững chắc về các môn khoa học căn bản liên quan tới robot - Ảnh: RMIT

Cải cách giáo dục là nhiệm vụ cấp thiết. TS Nguyên kêu gọi: "Chúng ta cần những kỹ sư có khả năng thiết kế, lập trình và đưa robot vào vận hành - chuyên gia robot toàn diện thực thụ, những người không chỉ thông thạo phần cứng và phần mềm, mà còn có nền tảng vững chắc về các môn khoa học căn bản liên quan tới robot.

Chúng ta cần thế hệ kỹ sư mới có thể biến ý tưởng thành những cỗ máy thông minh hoạt động hiệu quả trong thế giới thực".

"Đây là cơ hội chỉ đến một lần với Việt Nam", TS Nguyên chia sẻ. "Chúng ta không chỉ đang bắt kịp xu hướng toàn cầu, mà còn góp phần định hình cách robot sẽ được ứng dụng ở Việt Nam và các thị trường mới nổi khác".