Từ làng nghề truyền thống đến sân chơi toàn cầu 

Việt Nam sở hữu kho tàng di sản dệt may phong phú và đa dạng, với mỗi cộng đồng dân tộc giữ gìn các kỹ thuật dệt, nhuộm, thêu và tạo hoa văn độc đáo riêng, như thêu batik, nhuộm chàm và dệt thổ cẩm.

Các kỹ thuật này thường được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và trở thành một phần không thể thiếu trong việc định hình bản sắc địa phương, lưu giữ những câu chuyện văn hóa và thực hành các lễ nghi truyền thống.  

Nhưng di sản phong phú này đang có nguy cơ bị mai một. Biến đổi khí hậu quét sạch những loại thực vật được dùng để nhuộm màu tự nhiên.

Thế hệ trẻ bỏ quê lên phố. Các xu hướng thời trang toàn cầu thường tước đi ý nghĩa văn hóa của những họa tiết truyền thống, đồng thời ít mang lại giá trị thật cho các nghệ nhân tạo ra chúng. 

PGS Cleveland nhận định: "Nỗ lực bảo tồn nghề thủ công truyền thống hiện còn rời rạc và thiếu nguồn lực, với nhiều hạn chế về khả năng tiếp cận công cụ hay nền tảng số hỗ trợ bảo tồn, lưu giữ các câu chuyện văn hóa và tiếp cận thị trường". 

Các chương trình của Chính phủ như "OCOP - Mỗi xã một sản phẩm", và sáng kiến từ các bảo tàng đã bước đầu đặt nền móng cho nỗ lực này.

Tuy nhiên hành động then chốt thời gian tới là trao quyền cho cộng đồng để họ không chỉ là đối tượng nghiên cứu, mà còn là đồng tác giả, nghiên cứu, và sở hữu các quy trình và nền tảng định hình tương lai của chính họ.  

"Đây không còn đơn thuần là hoạt động bảo tồn, mà liên quan đến công bằng văn hóa, sáng tạo và thịnh vượng chung", PGS Cleveland chia sẻ. 

Củng cố giá trị truyền thống 

Trong 25 năm tới, bà hình dung ra một tương lai giao thoa sống động giữa các giá trị cũ và mới. "Phương thức thủ công truyền thống không chỉ tồn tại mà sẽ tiếp tục phát triển nhờ công cụ số và ghi nhận văn hóa", bà nói.

Công nghệ như quét 3D, AR/VR và thiết kế dùng AI có thể giúp bảo tồn hoa văn truyền thống, truyền dạy kỹ năng, và chia sẻ câu chuyện qua nhiều thế hệ và xuyên quốc gia.  

Tuy nhiên chuyển đổi lớn nhất có thể không nằm ở công nghệ mà ở văn hóa.

Bà dự đoán: "Chúng ta sẽ chứng kiến sự chuyển dịch từ mô hình bảo tồn áp đặt từ trên xuống đến các sáng kiến đổi mới sáng tạo do chính cộng đồng khởi xướng và thực hiện".

Nghệ nhân sẽ trở thành người vừa giữ gìn các giá trị truyền thống, vừa đồng sáng tạo nên tương lai bền vững.

Lưu giữ văn hóa qua các câu chuyện kể, lâu nay vốn được xem là công cụ thụ động, sẽ nổi lên như một phương pháp nghiên cứu và thiết kế đầy quyền năng. 

Di sản thủ công Việt có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng toàn cầu về sản phẩm có tính đạo đức, nguồn gốc minh bạch và mang ý nghĩa, đặc biệt nếu biết áp dụng blockchain và công cụ xác minh nguồn gốc số để bảo vệ tính xác thực.

"Du lịch thủ công, giáo dục thiết kế và các nền tảng thương mại số sẽ phát triển", bà nhận định. "Nếu đầu tư từ bây giờ, Việt Nam có thể trở thành quốc gia dẫn đầu về phát triển văn hóa bền vững". 

Để xây dựng tương lai như vậy cần sự hợp tác ở tất cả các cấp.

"Chúng ta cần quy định rõ ràng về quyền sở hữu dữ liệu và cơ chế chia sẻ lợi ích", bà nói.  

Với doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực thời trang và thiết kế, cơ hội nằm ở việc xây dựng mối quan hệ hợp tác có đạo đức.

Bà nhấn mạnh: "Hỗ trợ không đơn thuần là những giao dịch, mà cần mang tính dài hạn, minh bạch và xuất phát từ mục tiêu của cộng đồng".

Các nền tảng công nghệ, từ ứng dụng kể chuyện trên thiết bị di động đến các hệ thống xác thực bằng blockchain, có thể giúp nghệ nhân kiểm soát tốt và nâng cao sự hiện diện của họ hơn. 

Giáo dục cũng vậy - cần phải thay đổi, vì đây là nơi ý tưởng biến thành hiện thực.

Trong khi các chính sách và nền tảng đặt nền móng thì ở trong và ngoài lớp học, thế hệ kế tục bắt đầu định hình tương lai.

Bà nhắn nhủ các bạn trẻ rằng, "đổi mới không có nghĩa xóa bỏ quá khứ mà là lắng nghe để thấu hiểu và đồng hành, tạo dựng niềm tin và sáng tạo bằng sự trân trọng".  

Tag: RMIT, Hành trình đến 2050, Vietnam 2050, bảo tồn truyền thống, hồi sinh truyền thống