Nhiều bất cập phát sinh theo sự chậm trễ dự án mở rộng xa lộ Hà Nội - quốc lộ 1, nhất là khi tuyến đường vành đai 3 TP.HCM sắp đưa vào khai thác đoạn Nhơn Trạch - Tân Vạn (cuối năm 2025).

Ngưng trệ kéo dài ở xa lộ Hà Nội

Nếu có dịp đi qua đoạn đường này người dân sẽ trải nghiệm với nhiều cung bậc cảm xúc lẫn bất an. Xe chạy bon bon trên mặt đường rộng rãi lại gặp nút thắt cổ chai. Khi đến cầu vượt Trạm 2 (hướng TP.HCM đi Đồng Nai), xe máy phải rẽ vòng để đi về hướng Suối Tiên. Hầm chui tại đây đã xây dựng từ lâu nhưng bỏ hoang do vướng mặt bằng, một số hộ dân vẫn chưa bàn giao.

Xe đang chạy trên đường song hành, đến hầm chui trước bến xe Miền Đông mới phải quẹo trái ngay nếu không muốn lao thẳng vào nhà dân ở khu vực chưa thể giải tỏa. Dọc theo Đại học Quốc gia TP.HCM - bến xe Miền Đông mới - Tân Vạn, tình trạng mặt đường xuống cấp, cỏ dại mọc um tùm, dải phân cách nham nhở...

Theo Sở Giao thông công chánh TP.HCM, dự án mở rộng xa lộ Hà Nội - quốc lộ 1 do Công ty cổ phần Đầu tư hạ tầng kỹ thuật TP.HCM (CII) làm nhà đầu tư, thực hiện theo hình thức BOT (xây dựng - kinh doanh - chuyển giao). Tổng chiều dài của dự án khoảng 15,7km từ cầu Sài Gòn đến nút giao Tân Vạn, tỉnh Bình Dương. Trong đó đoạn qua địa bàn TP.HCM dài 13,3km, đoạn qua tỉnh Bình Dương 2,4km. Dự án nâng cấp mở rộng đường chính và làm mới hai đường song hành hai bên với quy mô lên 113 - 153m, cho 12 - 16 làn xe lưu thông.

Đến nay, dự án đã hoàn thành cơ bản đoạn qua TP.HCM (từ cầu Sài Gòn đến nút giao Đại học Quốc gia TP.HCM). Hiện còn một đoạn đường song hành phải dài khoảng 400m ở khu vực phường Tân Phú (phạm vi nhánh hầm chui cầu vượt Trạm 2, gần Suối Tiên) và khu vực gần cầu Rạch Chiếc, phường Phước Long A (do còn vướng mặt bằng 28 hộ dân).

Phân đoạn quốc lộ qua tỉnh Bình Dương (từ bến xe Miền Đông mới đến nút giao Tân Vạn) đã thi công xong mặt đường chính hiện hữu (từ năm 2018) và khu vực đường song hành phải trước cổng bến xe Miền Đông mới. Phần mặt đường chính mở rộng và đường song hành hai bên (trừ phạm vi 500m trước bến xe Miền Đông mới) vẫn chưa giải phóng mặt bằng xong.

Trong phạm vi dự án BOT cũng có ba dự án do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình giao thông (Ban giao thông) làm chủ đầu tư. Cụ thể, dự án nút giao tại vị trí cổng chính của Đại học Quốc gia TP.HCM, dự án xây dựng cầu vượt trước bến xe Miền Đông mới trên xa lộ Hà Nội còn một số hạng mục chưa hoàn thành vì vướng mặt bằng.

Ban giao thông cũng làm chủ đầu tư giải phóng mặt bằng đoạn qua tỉnh Bình Dương để bàn giao cho nhà đầu tư CII thực hiện mở rộng tuyến đường. Tổng số hộ dân bị ảnh hưởng là 201 hộ, trong đó đã chi trả cho 55 hộ. Hiện nay, dự án đang ngưng làm do chênh lệch đơn giá bồi thường giữa hai địa phương. Việc này đã được Sở Tài nguyên và Môi trường báo cáo UBND TP.HCM.

Càng chậm càng đội vốn

Theo hợp đồng BOT ký năm 2009, tổng mức đầu tư ban đầu của dự án mở rộng xa lộ Hà Nội - quốc lộ 1 được xác định là 2.287 tỉ đồng, chưa bao gồm lãi vay.

Theo hợp đồng, CII có trách nhiệm hoàn thành dự án trong vòng ba năm kể từ khi được bàn giao toàn bộ mặt bằng. Phần chi trả giải phóng mặt bằng sẽ thực hiện bằng vốn ngân sách. Các quận huyện và các cơ quan liên quan thời điểm đó cam kết sẽ bàn giao toàn bộ mặt bằng chậm nhất vào năm 2010.

Năm 2016, TP.HCM đã có quyết định điều chỉnh dự án này. Hợp đồng BOT được bổ sung một số hạng mục và số vốn giải phóng mặt bằng đoạn qua Bình Dương (phần chưa thực hiện) với 1.600 tỉ đồng thay vì dùng vốn đầu tư công. Phụ lục hợp đồng BOT tăng vốn lên 4.900 tỉ đồng. CII có trách nhiệm ứng số tiền giải phóng mặt bằng đoạn qua Bình Dương cho Khu quản lý giao thông đô thị số 2 (nay là Ban giao thông) triển khai.

Trong lần rà soát vào năm 2020, các đơn vị liên quan cũng đã dự báo tổng mức đầu tư dự án có thể tiếp tục tăng lên hơn 6.000 tỉ đồng do điều chỉnh đơn giá đất ở Bình Dương. Sau nhiều năm dây dưa, số tiền bồi thường cho 146 hộ đoạn qua Bình Dương cũng "đội vốn" đáng kể. Cụ thể, khái toán vốn bồi thường tăng lên 1.864 tỉ đồng khi áp dụng giá đất 2017, đến 2023 lại tăng lên 3.646 tỉ đồng. Nếu điều chỉnh đơn giá đất áp dụng theo luật mới thời điểm này, con số bồi thường không dừng lại ở đó.

Ông Lương Minh Phúc - giám đốc Ban giao thông - cho biết để giải quyết mặt bằng mở rộng đoạn từ Tân Vạn lên bến xe Miền Đông mới, sắp tới đây TP.HCM sẽ có tổ công tác để chủ trì, bàn bạc gỡ vướng, liên quan đến giá đền bù (có sự khác biệt giữa hai địa phương).

"Khu vực Đại học Quốc gia TP.HCM, xa lộ Hà Nội hay bến xe Miền Đông mới cũng có những gói thầu do Ban giao thông triển khai đang dừng vì thiếu mặt bằng. Các cơ quan liên quan cũng đang tập trung để thống nhất chính sách, bớt sự khác biệt giữa hai địa phương để giải quyết dứt điểm vướng mắc", ông Phúc nói.

Theo ông Nguyễn Thanh Nam - phó giám đốc Công ty cổ phần Đầu tư và xây dựng xa lộ Hà Nội, hiện tại nhà đầu tư và đơn vị thi công phải chờ bàn giao mặt bằng trống mới có thể tiếp tục thực hiện các hạng mục còn lại, đặc biệt là khu vực hầm cầu vượt Trạm 2. Nếu có đủ mặt bằng, doanh nghiệp sẽ xử lý dứt điểm 4 - 5 tháng là xong.

Liệu dự án có tăng thời gian thu phí?

Về trách nhiệm của nhà đầu tư, ông Nguyễn Thanh Nam - phó giám đốc Công ty cổ phần Đầu tư và xây dựng xa lộ Hà Nội (doanh nghiệp dự án) - cho hay dự án BOT xa lộ Hà Nội đã hoàn thành 91%, trục chính đã hoàn thành, đưa vào sử dụng từ năm 2012 và tới 2021 bắt đầu thu phí với thời gian hoàn vốn 17 năm 9 tháng. Dự án đang gặp nhiều trở ngại do chênh lệch đơn giá của hai địa phương, còn với nhà đầu tư luôn đảm bảo đủ số tiền để thực hiện nhiệm vụ.

Liệu dự án có tăng thời gian thu phí, điều chỉnh phương án tài chính khi địa phương tăng vốn mặt bằng? Ông Nam cho hay nếu phần tăng vốn mặt bằng khi tiếp tục được bổ sung vào hợp đồng BOT sẽ phải tăng thời gian thu phí.

Tuy nhiên vẫn có giải pháp khác mà không cần phải bổ sung vốn vào hợp đồng BOT. Cụ thể, TP có thể dùng vốn ngân sách để chi cho khoản tăng này. Bên cạnh đó, hiện nay tỉnh Bình Dương cũng đang triển khai mở rộng một số tuyến đường kết nối với dự án. Do vậy, địa phương cũng có thể tiếp nhận triển khai mặt bằng tại một số vị trí giáp ranh để chia sẻ với phần vốn cho dự án.

Hầm chui Trạm 2 xa lộ Hà Nội chưa thể hoàn thành vì vướng mặt bằng

Do vướng mặt bằng, dự án mở rộng xa lộ Hà Nội đến nay vẫn chưa hoàn thiện. Theo ghi nhận của phóng viên, hiện đoạn hầm dạ cầu vượt Trạm 2 thuộc dự án này còn ngổn ngang, chưa thể thông suốt.