Một học sinh Trường tiểu học Lê Văn Tám (Q.5, TP.HCM) học trực tuyến - Ảnh: NGUYỄN VINH

Việc hướng dẫn này không chỉ từ phía nhà trường mà rất cần sự chung tay từ phía phụ huynh. Đồng thời cũng là nền tảng tạo nên cái gọi là "văn hóa trong thời đại số".

"Ảo" nên thoải mái?

Theo nhiều giáo viên, trong các lớp học trực tuyến gần đây xuất hiện không ít hành vi không chuẩn mực của học sinh. Nhẹ thì các em không tập trung, xem phim, chơi game trong giờ học. Nặng hơn thì có những lời lẽ khiếm nhã với thầy cô hay những biểu hiện quậy phá trong lớp học "ảo". Thậm chí có trường hợp người học còn lộ cả ảnh nóng, clip nóng trong khi vẫn đang bật camera.

ThS Trần Hoàng Cẩm Tú, nguyên viện trưởng Viện E-learning Trường ĐH Nguyễn Tất Thành, cho rằng nguyên nhân của các hành vi trên có thể xuất phát từ thái độ với việc học online khi nhiều học sinh, thậm chí cả phụ huynh, xem đây như một giai đoạn "học cho có". 

Từ tâm lý này, cha mẹ không chú trọng đến chuyện học của con, trong khi học sinh dễ chán nản, chểnh mảng và bắt đầu có những hành động lệch chuẩn.

Trong khi đó, theo ông Nguyễn Đăng An - CEO của nền tảng học và làm bài tập trực tuyến Shub Classroom, một nguyên nhân khác của việc vi phạm chuẩn mực văn hóa khi học trực tuyến là vì quan điểm tính định danh "ảo" trên không gian mạng. 

Nhiều người nghĩ rằng trên môi trường số không ai biết mình là ai, vì vậy cứ thoải mái làm những gì mình thích.

Ngoài ra, khoảng cách xa và khó kiểm soát đôi khi cũng là khe hở để một số học sinh lợi dụng. Chẳng hạn trên phần mềm Shub Classroom, nhiều lúc thầy cô dành tâm huyết để soạn một bài kiểm tra nhưng một vài học sinh vì không muốn làm bài đã kêu ca rằng họ không thấy được bài, phần mềm bị lỗi... Nhiều lần trong những trường hợp đó, thầy cô buộc lòng soạn thêm một bộ đề khác.

Phép lịch sự trên mạng

TS Phạm Công Hiệp - giảng viên cao cấp tại Trường ĐH RMIT Việt Nam, người từng thực hiện nhiều nghiên cứu về học trực tuyến - chia sẻ trong tiếng Anh có từ "Netiquette" là kết hợp của từ "Net" (Internet) và "Etiquette" (phép lịch sự) để chỉ một khái niệm mới là lịch sự trên mạng. 

Ở nhiều trường học, đặc biệt là các nước phương Tây, trước mỗi khóa học thầy và trò đều phải cùng nhau làm rõ bộ quy tắc này. Với tuổi học sinh còn nhỏ, phụ huynh có thể biết một số "Netiquette" thông dụng để hướng dẫn cho con.

Trước hết là về ăn mặc. Ở nhà có thể mặc thoải mái hơn một chút nhưng không được xuề xòa. Tốt nhất hãy nên chọn trang phục hệt như mình đang tham dự một lớp học bình thường. Cùng với đó, nơi học cần đàng hoàng, nếu có điều kiện thì nên có một không gian riêng, tránh việc ở nhà nên muốn ngồi ở đâu học cũng được.

Tiếp theo là chuẩn bị thật kỹ lưỡng các trang thiết bị. Ít nhất phải xem tai nghe, micro có hoạt động ổn không. Tránh trường hợp đến khi thầy cô giáo gọi tên mới đi tìm, điều này là biểu hiệu sự không tôn trọng thầy cô giáo và các bạn học.

Trên môi trường mạng, cách đặt câu hỏi và trả lời câu hỏi cũng cần lưu ý. Tùy vào sự thỏa thuận từ trước giữa giáo viên và học sinh mà các em có thể tuân theo. Nhiều thầy cô sẽ yêu cầu các em tắt micro khi có người khác đang phát biểu và ấn nút "giơ tay" khi muốn trình bày ý kiến. Học sinh nên lưu ý để tránh vi phạm các nguyên tắc trong lớp học của mình.

Đặc biệt, giống như việc ngồi học trên một chiếc bàn ngăn nắp, máy tính của các em phải "gọn gàng". Có nghĩa là không nên bật quá nhiều những chương trình, ứng dụng khác không liên quan như xem YouTube, chơi game... 

Ngoài việc làm mất tập trung còn tiềm ẩn một số rủi ro khi các em cần chia sẻ màn hình của mình trong tiết học, như việc thầy cô và bạn bè có thể biết được em đang xem, đang làm gì hay lộ những ảnh, clip không hay.

Từ bài học văn hóa số của Singapore

Tại Singapore, ngay từ đầu mùa dịch COVID-19, một chương trình có tên Cyber Wellness (CW) đã được Bộ Giáo dục Singapore triển khai nhằm góp phần giúp trẻ em nước này có thể trở thành một học sinh "số" có trách nhiệm.

Chương trình thuộc hệ thống các môn giáo dục nhân cách và công dân (CCE), bao gồm nhiều nội dung liên quan đến những chuẩn mực khi học online và khi sử dụng Internet, nằm trong một chuỗi quy tắc về văn hóa thời đại số cho các bạn trẻ.

Các bài học trong CW được chia thành những đề mục lớn như sử dụng Internet đúng cách, bảo vệ danh tính số của học sinh, hiểu về tầm ảnh hưởng lâu dài của những gì được đăng tải và lưu trữ trên không gian mạng... Đặc biệt, các nghi thức giao tiếp, các quy tắc tôn trọng và tuân theo đạo đức khi học tập và sinh hoạt online cũng được nhấn mạnh.

Theo các chuyên gia giáo dục Singapore, phụ huynh chiếm vai trò quan trọng trong việc sát cánh cùng trường học và hệ thống giáo dục nước này để dạy cho con các thước đo chuẩn mực khi học trực tuyến, từ đó là nền tảng cho một "văn hóa số" trong tương lai.

Báo The Straits Times (Singapore) đã tổng hợp các nguyên tắc tưởng chừng đơn giản nhưng lại rất hiệu quả mà phụ huynh có thể áp dụng để việc học trực tuyến của con trở nên nề nếp và hiệu quả hơn.

Chẳng hạn, phụ huynh nên lập thời khóa biểu chi tiết cho con trong những ngày học tại nhà bên cạnh thời khóa biểu của trường. Điều này sẽ giúp trẻ nghiêm túc hơn vì chúng biết mình sẽ phải làm gì và được mong đợi kết quả gì? Hay cha mẹ có thể cho con tâm thế vượt ra khỏi sự gò bó vào những bài học, bài tập được giao.

Có thể hướng dẫn con tận dụng thêm các nguồn học liệu số trên Internet vì ở đó có nhiều bài học sinh động, nhiều hoạt động đa dạng như câu đố, trò chơi để tăng cường thêm hiểu biết và kỹ năng cho trẻ. Cách làm này sẽ giúp trẻ chủ động và tăng cường sự yêu thích khi học online hơn là quá phụ thuộc vào một nguồn học liệu duy nhất của giáo viên.

Dạy học online: Một tiết dạy, trăm mắt nhìn

TTO - "Khán thính giả" của giáo viên trong giờ dạy online giờ đây không chỉ là học sinh mà còn là lãnh đạo trường, phụ huynh, ông bà, dư luận và cả mạng xã hội.