Phương pháp này đã trả lời cho tôi câu hỏi:

Làm thế nào để giao tiếp với trẻ không giao tiếp?

Đó là câu hỏi của tôi vào năm 2008, sau khi lắng nghe và cảm nhận tất cả nỗi thống khổ của một người cha có đứa con bị rối loạn tự kỷ qua trình bày PowerPoint "Tự kỷ - khoảng trống đáng sợ của nhi khoa" tại Hội nghị tự kỷ toàn quốc năm 2008, tổ chức ở Bệnh viện Nhi đồng 1.

Vào thời điểm đó, bản thân tôi tuy đã được học về tâm lý lâm sàng trong 3 năm (2001-2003 ) với Trường Tâm lý thực hành Paris (EPP) tại Bệnh viện Nhi đồng 1, đã có khả năng nhận biết các rối loạn tâm bệnh lý ở trẻ nhỏ, trong đó rối loạn nặng nhất là rối loạn tự kỷ.

Khi đó tôi đã rất xúc động và thấy mình tuy có thể chẩn đoán được rối loạn tự kỷ nhưng bất lực trong việc tiếp cận và trị liệu cho trẻ hoàn toàn không giao tiếp này.

Cũng vào năm 2008 là năm tôi được học bổng của Chính phủ Pháp trong chương trình bác sĩ nội trú lần 2, tôi quyết định tìm cách để được thực tập về tâm bệnh lý trẻ nhỏ sau thời gian thực tập ở khoa nội thần kinh nhi ở Bệnh viện Kremlin Bicêtre.

GS.BS Lương Cần Liêm đã giới thiệu tôi với GS.BS tâm thần nhi Marie-Rose Moro, nhờ đó tôi được thực tập ở khoa tâm bệnh lý trẻ nhỏ, Bệnh viện Avicenne, Paris.

Ở đó tôi đã được trải nghiệm quan sát cách làm việc theo ê kíp đa ngành (bác sĩ tâm thần nhi, nhà tâm lý lâm sàng, nhà tâm vận động, nhà chỉnh âm, nhà hoạt động trị liệu,..).

Lợi ích của việc này là hiểu được trẻ sâu hơn và toàn diện hơn nhờ cái nhìn khác nhau của từng chuyên ngành, cũng như làm giảm đi sự chủ quan của từng thành viên trong ê kíp.

Nhờ đó họ đưa ra chẩn đoán phù hợp hơn và có các giải pháp can thiệp phù hợp hơn cho trẻ…

Tôi đã thấy cách tiếp cận của nhà tâm vận động đối với trẻ có rối loạn tự kỷ khá đặc biệt, nên đã tìm cách khám phá một số phòng tâm vận động qua giới thiệu của các bác sĩ tâm thần nhi tại đây.

Riêng phòng tâm vận động ở khoa tâm bệnh lý trẻ nhỏ ở Viện Sơ sinh và Chu sinh còn trang bị một hồ bơi nho nhỏ cho trẻ... và lần đầu tiên tôi nhìn thấy một trẻ rối loạn tự kỷ có thể cười trong trạng thái bình an, dẫu chưa có giao tiếp mắt với nhà tâm vận động.

Khi đó, tôi rất mong muốn được học về tâm vận động, nhưng thời gian thực tập tại Pháp đã hết. May thay, năm 2009 vừa từ Pháp về Việt Nam chuẩn bị mở phân môn tâm lý chu sinh, gặp lại cô Olivette cho biết tin đang có khóa đào tạo về tâm vận động tại TP.HCM nên tôi đã tìm gặp cô Annette.

Tôi đã khá lo lắng vì khóa đào tạo đã bắt đầu trước đó 1 năm, nhưng thật may mắn, cô Annette Bauer đã đồng ý cho học và còn hoan nghênh.

Cô nói cô rất vui vì tôi vừa là bác sĩ nhi, vừa được đào tạo về tâm lý chu sinh nên học về tâm vận động Aucouturier rất phù hợp.

Tôi đã khám phá cách đào tạo tâm vận động của cô Annette còn tuyệt vời hơn phương pháp tâm vận động mà tôi từng được trải nghiệm quan sát ở Paris trước đây, vì nó là phương pháp thực hành tâm vận động Aucouturier (PPA = Pratique Psychomotrice Aucouturier) chính là phương pháp thực hành tâm vận động dựa trên mối quan hệ.

Trong khi tâm vận động ở Pháp là tâm vận động chức năng, nhắm vào trị liệu các triệu chứng, biểu hiện bên ngoài.

Triết lý thực hành tâm vận động Aucouturier

PPA quan niệm con người gồm thân và tâm thống nhất, tâm hồn không thể tách rời khỏi cội nguồn cơ thể của nó.

Vì thế hỗ trợ phát triển tâm lý cho trẻ thông qua cơ thể, qua chơi vận động sẽ tạo thuận lợi cho tiến trình trưởng thành tâm lý của trẻ.

Cho phép trẻ chuyển từ chơi vận động sang chơi biểu tượng và tạo hình, tạo điều kiện cho quá trình chuyển đổi "từ niềm vui thích vận động, vui chơi sang niềm vui thích suy nghĩ, học tập".

Phòng tâm vận động cần được thiết kế đặc biệt: phòng cần đủ rộng, các trang thiết bị được bố trí một cách an toàn, phù hợp với nhu cầu tâm sinh lý theo độ tuổi của trẻ.

Trẻ được tự khởi xướng trò chơi, khám phá và diễn đạt tự do cũng như được sống trong niềm vui thích vận động. Phòng tâm vận động là nơi trẻ sống cùng với tiến trình phát triển tâm sinh lý của riêng mình.

Nhà tâm vận động cần được chuyển hóa bản thân: ngoài việc được trang bị một số kỹ năng và công cụ hỗ trợ trẻ đặc biệt, họ được chuyển hóa bên trong để:

Có cái nhìn khác về trẻ có khó khăn: Họ có thể nhận ra những khả năng, những điểm tích cực của trẻ bên cạnh một số khó khăn của trẻ.

Họ hiểu được nguồn gốc của những biểu hiện bất thường bên ngoài của trẻ (nhờ phân tích và tổng hợp thông tin từ cha mẹ về lịch sử cuộc đời của trẻ và ít nhất 3 buổi quan sát trẻ ở phòng tâm vận động).

Đồng thời thấu hiểu ý nghĩa ngôn ngữ cơ thể của trẻ thấu cảm với nỗi đau khổ, lo hãi, ức chế, giận dữ, tổn thương, sang chấn... bên trong của trẻ.

Nhờ vậy họ có thể chấp nhận mọi hành vi "lạ" hoặc thái quá, hoặc trạng thái ức chế, thờ ơ của trẻ.

Họ không chỉ trích, không ngăn cấm những cử chỉ này, trái lại để trẻ tự do bộc lộ tất cả những gì trẻ muốn thể hiện, trừ những hành vi gây nguy hiểm.

Họ tiếp nhận tất cả những khó khăn, đau khổ của trẻ (khóc rên rỉ hoặc khóc to hoặc nằm im trong trạng thái vô hồn…), những hành vi thái quá, không giới hạn của trẻ (đập, quăng, ném, xô đổ…).

Miễn là trẻ không tự làm đau chính mình hoặc làm đau người khác, họ luôn bình tĩnh giao tiếp mắt với trẻ thường xuyên và hỗ trợ, trấn an trẻ đúng lúc nhờ khả năng quan sát, kiên nhẫn và nhạy cảm với trẻ.

Họ tạo điều kiện cho trẻ được khởi xướng hành động và trò chơi với niềm vui thích trong tương tác với người và các vật trẻ chọn sử dụng... cũng như đáp ứng, thỏa mãn các mong muốn của trẻ ở phòng tâm vận động.

Có thể nói nhà tâm vận động là người đồng hành ở vị trí đồng đẳng, ngang tầm với trẻ, họ chơi cùng với trẻ và chơi vì trẻ.

Họ hoàn toàn không lên kế hoạch dạy trẻ và mong đợi trẻ đạt những thành tích do mình đề ra.

Tiếp xúc với nhà tâm vận động Aucouturier, dần dần trẻ cảm thấy mình được hiểu, được đáp ứng phù hợp thường xuyên, được tôn trọng và thấy mình có giá trị, trẻ đặt niềm tin vào nhà tâm vận động. Từ đó trẻ trở nên tự tin và cởi mở, muốn chơi, muốn giao tiếp và muốn lớn lên.

Vì thế trẻ không chỉ mất các hành vi "lạ" mà còn phát triển nhiều mặt khác song song về cảm xúc, tình cảm, mối quan hệ, nhận thức về bản thân và thế giới xung quanh trẻ.

Nhà thực hành tâm vận động Aucouturier được đào tạo theo 3 mặt:

Lý thuyết (nắm bắt tâm sinh lý của trẻ theo lứa tuổi, phát triển về cảm xúc, tình cảm và mối quan hệ của trẻ, nắm vững phương pháp quan sát trẻ và hiểu ý nghĩa các diễn đạt, ngôn ngữ cơ thể ở trẻ…).

Thực hành theo 3 cấp độ: giáo dục và phòng ngừa, hỗ trợ nhóm và trị liệu cá nhân. Đặc biệt học viên được giám sát thực hành thường xuyên, trực tiếp hoặc qua video đào tạo cá thể: họ được trải nghiệm lại giai đoạn tuổi thơ với các tình huống và các cảm xúc khác nhau của trẻ,…

Nhờ đó họ trở nên nhạy cảm, thấu hiểu, thấu cảm với trẻ nhỏ, để có thể điều chỉnh bản thân phù hợp với trẻ ở phòng tâm vận động. Đây là điểm độc đáo trong đào tạo của tâm vận động Aucouturier.

Đào tạo cá thể không chỉ thực hiện trong 3 năm mà được lặp lại hằng năm trong chương trình đào tạo liên tục, sau tốt nghiệp.

Việc đào tạo liên tục hằng năm giúp nhà tâm vận động củng cố khả năng thấu cảm, chuyển hóa bên trong họ, điều này làm nên chất lượng đồng hành với trẻ và là một yếu tố rất quan trọng đối với hiệu quả của trị liệu.

Nếu nhà tâm vận động Aucouturier nghỉ liên tiếp 2 năm không tham dự chương trình đào tạo liên tục thì bằng cấp hay chứng nhận tốt nghiệp của người đó không còn giá trị sử dụng.

Qua kinh nghiệm trị liệu tại phòng tâm vận động của tôi từ năm 2012, một số trẻ có biểu hiện rối loạn tự kỷ, đến sớm trước 3 tuổi, được sự hợp tác của cha mẹ, đã phục hồi hoàn toàn sau 1-2 năm.

Những trường hợp người cha chủ động đưa vợ con đến, thường có độ phục hồi cao và nhanh hơn.

Những trẻ đến trễ 5, 6 tuổi cũng có những tiến bộ đáng kể và một số trẻ đã có thể đi học trường bình thường.

Tuy nhiên, có một trường hợp đặc biệt là trẻ không thể tập trung học được ở trường bình thường nhưng cha mẹ cứ ép trẻ đến trường, kết quả là trẻ bị thụt lùi, xuất hiện lại những biểu hiện thu mình, tăng động, bốc đồng, lăng xăng...

May mà cuối cùng cha mẹ của trẻ này đã nhận ra nguồn gốc của vấn đề và thay đổi môi trường cho trẻ.

Trước đây trẻ này đến vì hành vi lạ (hay hôn chân người khác), không giao tiếp, lăng xăng, bốc đồng, không nhận biết bản thân, không thể hiện cảm xúc, ngay cả vào ngày sinh của mình, được bạn bè, người thân chúc mừng…

Bây giờ thì trẻ tiến bộ nhiều mặt, trẻ đã nhận biết bản thân, biết thể hiện cảm xúc với người khác và rất vui vào ngày sinh nhật của mình, nói nhiều và diễn đạt mạch lạc hơn, biết thể hiện tình cảm với mẹ, với cha, giao tiếp tốt với người thân, có thể làm một số việc nhà khi yêu cầu, có thể ngồi lâu chơi lắp ráp, làm lồng đèn…

Đáng nói, trẻ thích đến trường - một trường dành cho trẻ đặc biệt, không áp đặt trẻ học chữ mà giúp cho trẻ thực hành các kỹ năng tự lo cho bản thân, làm thủ công, tạo hình, học hát,…

Chính người cha cũng nhận ra bản thân mình thay đổi nhiều: từ nóng tính đã trở nên kiên nhẫn rất nhiều. Tình thương con đã giúp người cha thay đổi, điều đó góp phần quan trọng giúp con trai thay đổi.

Điều này cho thấy tầm quan trọng của sự hợp tác từ phía cha mẹ trong việc hiểu con mình, tạo môi trường sống phù hợp cho con mình, vì mỗi trẻ có khó khăn có độ nhạy cảm và mức chịu đựng stress khác nhau, việc này rất quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ có khó khăn.

Sự tiến bộ của những trẻ này đã xác tín trong tôi hiệu quả của phương pháp thực hành tâm vận động Aucouturier, khiến tôi mong muốn góp phần lan truyền phương pháp này tại Việt Nam.

Vì thế khi cô Annette Bauer đề nghị theo khóa học để trở thành nhà đào tạo, tôi đồng ý ngay. Tôi đã trở thành nhà đào tạo tâm vận động Aucouturier, được tổ chức ASEFOP (Association Européenne des Écoles de Formation à la Pratique Psychomotrice - Hiệp hội các trường đào tạo về tâm vận động Aucouturier châu Âu) công nhận từ tháng 2-2019, sau 4 năm được đào tạo https://www.asefop.com/fr/les-formateurs/.

Đối với lĩnh vực trị liệu, lĩnh vực phòng ngừa:

Thực hành tâm vận động Aucouturier là một phương pháp trị liệu tâm lý rất sâu, tác động vào nguồn gốc các khó khăn của trẻ, vì thế nó không chỉ làm mất hành vi bất thường bên ngoài mà còn giúp trẻ chuyển hóa bên trong: nhận biết bản thân, muốn lớn lên, xây dựng niềm tin vào bản thân, ngày càng tự tin hơn, tự thay đổi theo hướng tích cực.

Thực hành tâm vận động Aucouturier thúc đẩy sự bộc lộ tất cả tiềm năng về vận động, tình cảm, nhận thức và khả năng quan hệ của trẻ.

Vì thế nó không chỉ giúp phòng ngừa các rối loạn tâm thần sớm ở trẻ mà còn giúp trẻ phát triển tối ưu các tiềm năng của mình. Việc thực hành này không nhằm dạy trẻ học bất cứ điều gì nhưng nó tạo các điều kiện thuận lợi cho tiến trình trưởng thành của từng trẻ.

Phương pháp tâm vận động Aucouturier sẽ có hiệu quả cao hơn nếu được sự hợp tác của cha mẹ, giáo viên và sự hỗ trợ của các nhà chuyên môn chăm sóc trẻ nhỏ (bác sĩ nhi, nhà tâm lý lâm sàng, vật lý trị liệu, nhà chỉnh âm,…) cũng như các chính sách hỗ trợ của chính phủ, xã hội.

Trên đây là một phần trích dẫn từ trang web của chúng tôi.

Để hiểu đầy đủ về phương pháp tâm vận động Aucouturier cũng như lịch sử phát triển của nó tại châu Âu và tại Việt Nam, các dịch vụ hỗ trợ cho trẻ và cha mẹ, cũng như trả lời một số câu hỏi thường gặp của cha mẹ…, xin vui lòng tham khảo thêm ở trang web của chúng tôi: https://tamvandongaucouturier.edu.vn.

Xin nói thêm ở trang web này sẽ có thông tin về khóa đào tạo 3 năm sắp tới dành cho các nhà chuyên môn muốn tìm kiếm một phương pháp hỗ trợ cho trẻ có khó khăn hiệu quả hơn.

Trẻ rối loạn phổ tự kỷ: Cha mẹ đóng vai trò quyết định trong can thiệp điều trị

Ngày 2-4, thế giới và Việt Nam đồng lòng hướng về người rối loạn phổ tự kỷ, đặc biệt là trẻ em tự kỷ.