Do vậy, trong lịch sử phát triển của loài người, nghề giáo luôn được xã hội tôn vinh. Bao lớp thầy cô luôn miệt mài truyền tải kiến thức, niềm đam mê và cảm hứng học hỏi, khám phá cho triệu triệu người. Sự tiến bộ của nhân loại bắt đầu từ ghế nhà trường.

Nhưng, cũng như bao nghề khác, giáo viên cũng đều phải lo miếng cơm manh áo hằng ngày. Tiền lương là nguồn sống chính của gia đình họ.

Nhiều người có thể đắn đo về mức thu nhập cũng như các điều kiện khác khi chọn nơi dạy và cũng có những con sâu làm rầu nồi canh.

Tuy nhiên, trong hầu hết các trường hợp, sự tận tâm của các thầy cô giáo không phụ thuộc vào mức thù lao hay điều kiện làm việc.

Không có gì đảm bảo một giáo viên có đầy đủ vật chất và điều kiện làm việc tận tâm hơn một người ở vùng sâu vùng xa, trăm bề thiếu thốn với bao thứ phải lo toan.

Quy chuẩn hay sự nhìn nhận của xã hội quyết định đến sự tận tâm, lòng nhiệt huyết của bao lớp người làm nghề “bán cháo phổi”. Đây chính là giá trị cốt lõi.

Trong lịch sử nhân loại, thị trường là cơ chế phân bổ nguồn lực hiệu quả nhất trong hầu hết các trường hợp. Ngay trong giáo dục cũng vậy.

Nhờ cơ chế thị trường, những trường học chất lượng cao được hình thành để con của những gia đình khá giả hơn có thể học nhằm phát huy tốt nhất khả năng của mình và tạo ra nhiều giá trị cho nhân loại.

Lúc này, nguồn lực ở các trường công lại được tập trung cho những đối tượng có hoàn cảnh khó khăn hơn thay vì chia đều lãnh đủ, ai cũng khó khăn như nhau.

Thị trường đã giúp cho mọi thứ tốt lên. Tuy nhiên, trong nhiều vấn đề, thị trường không thể thay thế quy chuẩn xã hội.

Đồng tiền trở thành thước đo đang gây ra những vấn đề hết sức nhức nhối cho hệ thống giáo dục Việt Nam. Trong lịch sử dân tộc, có lẽ chưa bao giờ nghề giáo, trong con mắt của xã hội, lại ở vị trí thấp như hiện nay cho dù chúng ta cải thiện rõ về vật chất.

Hồi tưởng lại Ngày nhà giáo Việt Nam cách đây vài ba thập kỷ và hôm nay sẽ cảm nhận được những nỗi đau.

Thời trước cái gì cũng thiếu, cả lớp chỉ có món quà tượng trưng tặng giáo viên chủ nhiệm, nhưng tình cảm thầy trò hết sức ấm áp và thuần khiết. Người thầy là một cái gì đó rất thiêng liêng trong mắt mọi người.

Ngày nay, những mối quan hệ được dựa vào quy chuẩn xã hội tốt đẹp đang bị thay thế bằng quy tắc “tiền trao, cháo múc” đáng sợ.

Cơ chế thị trường là rất quyền năng, nhưng quy chuẩn xã hội cũng chứa đựng những giá trị cốt lõi và việc gìn giữ chúng có ý nghĩa sống còn cho sự phát triển của mỗi xã hội.

Do vậy, ngay ở những nơi thị trường tự do được tôn vinh, xã hội cũng không để cho cơ chế thị trường chi phối những “ngôi đền thiêng” hoạt động theo các quy chuẩn xã hội. Ví dụ, Đại học Harvard - nơi tiên phong về nghiên cứu và cổ xúy cho thị trường tự do - lại hoạt động dựa trên nền tảng các quy chuẩn xã hội.

Chúng ta không nên viện cớ những nơi phát triển mới làm được như vậy, còn Việt Nam vẫn đang rất khó khăn. Trên thực tế, thời phong kiến hay bao cấp ở nước ta cuộc sống rất khó khăn, nhưng giáo dục dựa trên quy chuẩn xã hội làm cho mọi thứ đẹp biết dường nào.

Có tiền mua tiên cũng được không phải lúc nào cũng hợp lý. Thị trường hóa những thứ dựa vào quy chuẩn xã hội sẽ rất nguy hiểm. Do vậy, nhiều vấn đề trong ngành giáo dục có thể dùng cơ chế thị trường để nguồn lực được phân bổ hiệu quả hơn.

Tuy nhiên, cần phải giảm thiểu tối đa việc đồng tiền xen vào các giá trị cốt lõi mà chúng dựa trên quy chuẩn xã hội.

Tất cả chúng ta cần phải ý thức điều này!