Tội phạm mạng ngày càng tinh vi với thủ đoạn xuyên quốc gia: kẻ chủ mưu ở một nước, sử dụng đầu mối trung gian tại nước khác và tấn công nạn nhân ở nước thứ ba. Trong bối cảnh đó, Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) được kỳ vọng tạo nền tảng pháp lý vững chắc giúp cộng đồng quốc tế hợp tác hiệu quả hơn.

Ba giá trị nổi bật

Đánh giá với Tuổi Trẻ về tầm quan trọng của Công ước Hà Nội nhân dịp đến Việt Nam tham dự lễ mở ký, ông Olivier Onidi - Phó tổng cục trưởng Tổng cục Di cư và Nội vụ (Ủy ban châu Âu) - chỉ ra ba giá trị nổi bật của công ước.

Thứ nhất, công ước tạo điều kiện hợp tác thu thập bằng chứng quan trọng phục vụ điều tra và tố tụng hình sự liên quan tội phạm mạng. Thứ hai, công ước thiết lập cách thức phối hợp đấu tranh phòng chống tội phạm mạng, qua đó nâng cao khả năng phòng thủ và phục hồi. Thứ ba, công ước đảm bảo quyền lợi cho người dân, bảo vệ cá nhân khỏi nguy cơ bị đánh cắp dữ liệu - yếu tố mà Liên minh châu Âu (EU) đánh giá rất cao.

Ông Phạm Quang Vinh - nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, nguyên Phó đại diện thường trực Việt Nam tại Liên hợp quốc - cho rằng khi tham gia công ước, các nước có thể tranh thủ lợi ích từ hợp tác, đặc biệt là chia sẻ thông tin, phát hiện và dẫn độ tội phạm, cũng như hỗ trợ kỹ thuật lẫn nhau.

Hiện nay, EU đã có khung pháp lý cho phép hợp tác hiệu quả trong nội bộ khối. Song ông Onidi cho rằng Công ước Hà Nội sẽ mở rộng khả năng hợp tác của EU với nhiều quốc gia trên toàn cầu nhằm đấu tranh chống tội phạm mạng, vốn có tính chất xuyên quốc gia điển hình.

"Trong phần lớn trường hợp, kẻ chủ mưu điều hành từ một quốc gia, sử dụng đầu mối trung gian tại quốc gia khác và nhắm vào nạn nhân ở quốc gia thứ ba. Do đó, lực lượng tư pháp và cảnh sát thực sự cần có năng lực hợp tác trong nhiều bối cảnh, ở phạm vi khu vực và rộng hơn", ông nói.

Chia sẻ kinh nghiệm, đón đầu công nghệ

Để công ước được thực thi hiệu quả, theo ông Onidi, ưu tiên hàng đầu là đảm bảo các quốc gia phải phê chuẩn và chuyển hóa tất cả nội dung công ước vào hệ thống pháp luật sở tại. Về cơ bản, đây là công việc điều chỉnh khung pháp lý trong lĩnh vực luật hình sự.

Ưu tiên thứ hai là chia sẻ thực tiễn và chuyên môn để giúp các nước tận dụng tối đa công ước. Kinh nghiệm của EU cho thấy công cụ pháp lý quan trọng, nhưng điều thiết yếu không kém là tiếp tục hỗ trợ các nước xây dựng luật hình sự phù hợp. Do đó, những quốc gia đã có khung pháp lý vững chắc cần đóng vai trò hỗ trợ các nước khác.

"Việc xây dựng năng lực cho con người như lực lượng cảnh sát, công tố viên, thẩm phán cũng rất quan trọng. Cần giúp họ nắm rõ bản chất tội phạm mạng và hiểu được dữ liệu nào cần thu thập trong điều tra, tiêu chuẩn để dữ liệu được chấp nhận làm chứng cứ tại tòa án, các biện pháp bảo vệ nạn nhân. Tất cả những kiến thức này cần được chia sẻ đến cộng đồng quốc tế", ông nhấn mạnh.

Ông Phạm Quang Vinh cho rằng cần tập trung xây dựng các cơ chế mà công ước yêu cầu như thiết lập đầu mối liên lạc 24/7 giữa các nước, xây dựng chương trình hành động quốc gia và thiết lập các cơ quan điều phối. Chỉ khi kết hợp các yếu tố này, công ước mới có hiệu quả thực chất.

Tại tọa đàm cấp cao "Thúc đẩy hợp tác quốc tế trong phòng ngừa và đấu tranh tội phạm mạng" diễn ra trong khuôn khổ sự kiện mở ký vào sáng 26-10, các diễn giả quốc tế chia sẻ thêm góc nhìn về thách thức công nghệ.

Theo bà Jessica Hunter - Đại sứ các vấn đề an ninh mạng và công nghệ trọng yếu (Bộ Ngoại giao và Thương mại Úc), kinh nghiệm của nước này cho thấy dù đã có điều chỉnh khung pháp lý song công nghệ không ngừng thay đổi, vì vậy luật pháp cần liên tục thích nghi trước thủ đoạn phạm tội sử dụng công nghệ mới.

Cùng quan điểm, ông Dennis Casares Benítez - chuyên gia từ Bộ Ngoại giao Cuba - nhấn mạnh đôi khi công nghệ phát triển nhanh hơn cả luật pháp. Khi bắt đầu thảo luận về công ước, hầu như trí tuệ nhân tạo (AI) không được nhắc đến, nhưng hiện nay AI có thể bị lợi dụng để tạo mã độc tấn công, đặt ra thách thức mà công ước cần sớm tính đến.

Theo ông, công ước là khung toàn diện quan trọng ngăn chặn tội phạm mạng vì giúp đồng nhất pháp luật quốc gia và các thuật ngữ chung. Ông cũng cho rằng cần tính đến việc mở rộng, bổ sung các tội danh liên quan tin giả, lừa đảo và khủng bố.

Ông nhấn mạnh sự quan trọng của việc trao đổi thông tin theo thời gian thực, cởi mở và chi tiết, vì bất cứ quốc gia nào cũng có thể trở thành mục tiêu tấn công mạng. Hợp tác quốc tế cũng cần hỗ trợ thu hẹp khoảng cách về trình độ công nghệ giữa các quốc gia.

Việt Nam là tiếng nói mạnh mẽ cho hợp tác quốc tế

Ngày 25-10 tại Trung tâm Hội nghị quốc gia, đại diện được ủy quyền của gần 70 quốc gia đã ký Công ước Liên hợp quốc về tội phạm mạng (Công ước Hà Nội).