Kiểm nghiệm viên Vũ Thị Như Quỳnh (Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm thuộc Sở Khoa học và công nghệ TP.HCM) cho mẫu thử vào kit phát hiện nhanh hormone tăng trưởng được sử dụng để tạo nhiều nạc cho vật nuôi. Sản phẩm này được một đơn vị trong nước đưa đến trung tâm để kiểm tra hiệu lực - Ảnh: Hữu Khoa

Tiến sĩ Dương Hoa Xô (Trung tâm Công nghệ sinh học TP.HCM) nói đây là vấn đề đang nổi lên gây bức xúc đến người tiêu dùng thịt heo.

Ông cho rằng các nhà khoa học cần vào cuộc để nghiên cứu tạo ra loại dụng cụ (trong chuyên môn thường gọi là các bộ kit) thử nhanh “made in Việt Nam” không chỉ dùng cho việc kiểm tra, phát hiện chất tạo nạc trong thịt heo mà còn rất nhiều các chất khác cần có những bộ kít thử khác nhau.

Vạch ngang tại vị trí chữ C trên kit cho thấy mẫu thử có chứa hormone tăng trưởng được sử dụng để tạo nhiều nạc cho vật nuôi

Đã có, nhưng...

Bà Chu Vân Hải - giám đốc Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm (Sở Khoa học và công nghệ TP.HCM) - cho biết tại VN đã có những que thử phát hiện hàn the trong giò, chả. Hoặc mới đây nhất là kit thử formol trong bún, bánh phở.

Còn đối với vấn đề nóng bỏng trong nhiều tháng nay - sử dụng chất cấm trong nuôi heo, bà Chu Vân Hải cho biết Cục Chăn nuôi thuộc Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn kết hợp với các phòng thí nghiệm, trong đó có Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm TP.HCM, nhanh chóng xúc tiến việc thử nghiệm chất salbutamol (một trong những loại chất cấm dùng trong chăn nuôi heo) có trong nước tiểu của heo bằng kit thử nhanh nhập khẩu.

Theo bà Hải, giới hạn phát hiện của loại kit vừa nêu là 5ppb (phần tỉ). Với loại que thử này, chỉ trong năm phút có thể đọc được kết quả là có hay không có chất salbutamol trong nước tiểu của heo.

Một chuyên gia trong lĩnh vực phân tích, thử nghiệm đánh giá có thể yên tâm với độ chính xác của bộ kit thử tìm chất cấm trong nước tiểu của heo. Nhà chuyên môn này giải thích thêm khi heo được cho ăn chất cấm, nồng độ chất cấm có trong nước tiểu có thể lên đến cả trăm ppb, trong khi mức có thể phát hiện được chất cấm của dụng cụ thử nhanh là 5ppb, mức được xem là rất nhỏ trong nước tiểu của heo (hay nói cách khác, chỉ cần chất cấm ở mức 5ppb trong nước tiểu heo là dụng cụ có thể phát hiện được).

Tương tự, Trung tâm dịch vụ phân tích thí nghiệm (Sở Khoa học và công nghệ TP.HCM) cũng vừa tiếp nhận yêu cầu kiểm tra hiệu lực của một loại que thử phát hiện chất tạo nạc (những hormone tăng trưởng được sử dụng để tạo nhiều nạc cho vật nuôi) trong nước tiểu của heo. Đây là sản phẩm do một đơn vị trong nước sản xuất.

Cán bộ chuyên môn của trung tâm nói trên cho biết dạng que thử này sử dụng rất đơn giản, những người chăn nuôi heo, mua bán heo... có thể tự kiểm tra đàn heo bằng que thử nhanh.

Chỉ cần nhỏ những giọt nước tiểu (khoảng 0,05ml) vào vị trí mẫu trên que thử là có thể phát hiện có hormone tăng trưởng hay không mà không cần đưa mẫu đến các phòng thí nghiệm để kiểm tra.

Thao tác của kiểm nghiệm viên trung tâm cho thấy sau khi nhỏ những giọt mẫu vào vị trí mẫu trên que thử, chỉ trong một thời gian rất ngắn, vạch đỏ xuất hiện tại vị trí chữ C trên que thử. Với kết quả này có thể khẳng định trong mẫu thử có chứa hormone tăng trưởng (dương tính).

Tuy nhiên, các nhà chuyên môn cho rằng với loại kit thử nhanh nói trên bước đầu có thể đáp ứng được nhu cầu sàng lọc những đàn heo có sử dụng chất cấm qua việc lấy mẫu nước tiểu của heo để thử. Còn người tiêu dùng thì không thể mua vì nó chỉ áp dụng cho việc thử ở nước tiểu heo.

Người dân mua thịt heo mà không hề biết thịt heo có an toàn hay không - Ảnh: Hữu Khoa

Cần tiện lợi và giá rẻ

Dù đã có những hướng dẫn phân biệt thịt heo có chất cấm (tỉ lệ nạc trên miếng thịt quá nhiều, màu thịt hơi sậm, đỏ khác thường, nạc gần như dính vào da, phần mỡ mỏng...) nhưng đây chỉ là cách quan sát theo cảm quan, không phải bà nội trợ nào cũng có thể sàng lọc được một cách tương đối chính xác.

Do vậy, khi việc sử dụng chất cấm trong chăn nuôi chưa được kiểm soát hiệu quả hơn và ngăn chặn triệt để, thì thực tế cuộc sống đang đòi hỏi cần giúp các bà nội trợ có được công cụ mà chính họ có thể tự phát hiện được thịt có chất cấm hay không.

Theo bà Chu Vân Hải, với khả năng của khoa học hiện tại, có thể nghiên cứu, sản xuất ra các que thử này. Điều khó khăn là nghiên cứu làm sao để giá thành của sản phẩm đáp ứng túi tiền của các bà nội trợ. Bà Hải cho biết kit nhập khẩu có thể cho phép phát hiện chất cấm trong nước tiểu heo trong khoảng năm phút có giá khoảng 90.000 đồng một que thử. Mức giá này gần tương tương với giá của 1kg thịt heo.

Loại dụng cụ như nói trên rõ ràng là một tiện ích cho cuộc sống nhưng cần phải đáp ứng một đòi hỏi cao hơn, như phân tích của bà Chu Vân Hải, là phải tăng tính tiện lợi, thao tác đơn giản, dễ sử dụng, phù hợp với việc thử nhanh ngoài hiện trường.

Đồng thời phải giải quyết một khó khăn nữa là cần nghiên cứu làm sao để que thử cùng một lúc phát hiện được nhiều chất cấm và khả năng phát hiện của kit phải thấp hơn giới hạn cho phép của các chất cấm có trong thịt.

Bộ kit phát hiện nhanh hàn the trong thực phẩm do TS Phùng Văn Trung - phó phòng hóa học các hợp chất thiên nhiên (Viện Công nghệ hóa học TP.HCM - Viện Khoa học và công nghệ Việt Nam) - nghiên cứu, chế tạo thành công từ năm 2007, đã được Sở Khoa học và công nghệ TP.HCM nghiệm thu và cho phép sử dụng cùng năm.

Bộ kit gồm một lọ dung dịch hiện màu và 100 tờ giấy thử (tương ứng thử được 100 lần), giá chỉ có 35.000 đồng nhưng độ nhạy của sản phẩm rất cao. Kít thử hàn the này có thể dùng để nhận biết hàn the trong các loại thực phẩm đã chế biến (chả lụa, thịt nguội, bánh ướt...) và cả những loại thực phẩm tươi sống như cá, thịt heo.

Cách thử khá đơn giản, chỉ cần lấy một ít mẫu thực phẩm cho vào đĩa, bát sạch, sau đó nhỏ một giọt dung dịch hiện màu vào và nghiền nát hỗn hợp rồi lấy tờ giấy thử nhúng vào hỗn hợp đó, nếu tờ giấy chuyển từ màu vàng sang cam đỏ thì loại thực phẩm đó có hàn the. Nếu giấy vẫn giữ nguyên màu vàng thì thực phẩm không có hàn the. Chỉ cần vài giây là người sử dụng sẽ biết thực phẩm có hàn the hay không.

Theo TS Phùng Văn Trung, do Viện Công nghệ hóa học không có bộ phận kinh doanh thương mại, nên những người biết thì tới mua hay đặt hàng bộ kit tại viện.

Hiện nay, viện vẫn tiếp tục cung cấp cho người tiêu dùng bộ kit phát hiện hàn the như trước đây. Trên thị trường hiện cũng có một vài sản phẩm cùng loại của nước ngoài, với giá cao hơn, có sản phẩm đến 400.000 - 500.000 đồng/bộ thử tương tự.

* GS CHU PHẠM NGỌC SƠN:  GS Chu Phạm Ngọc Sơn - Ảnh: Quang Định Nhu cầu chính đáng Khi heo nuôi được sử dụng chất cấm (clenbuterol, salbutamol, ractopamine, hiện nay chất sử dụng nhiều nhất là salbutamol), dù nồng độ chất cấm có trong nước tiểu có thể lên đến cả trăm ppb (phần tỉ) nhưng thông thường nồng độ chất cấm trong thịt ở mức nhỏ hơn nhiều so với trong nước tiểu. Đối với người tiêu dùng thịt heo, phương pháp thử nhanh và thiết thực là dùng dạng que thử. Trước thực tế lượng chất cấm clenbuterol và salbutamol rất nhỏ trong thịt heo, muốn phát hiện chất cấm có trong thịt thì que thử nhanh phải có độ nhạy phát hiện rất cao, tỉ lệ dương tính giả tương đối phải nhỏ và giá bán que không được cao lắm, đây là việc mà khoa học cần tiếp tục nghiên cứu, đáp ứng nhu cầu thực tế, chính đáng của người dân. * TS NGUYỄN VIỆT DŨNG (giám đốc Sở Khoa học và công nghệ TP.HCM): TS Nguyễn Việt Dũng - Ảnh: Quang Định Đáp ứng nhu cầu của dân bằng khả năng hiện có Có thể nói một cách chung nhất, với khả năng của khoa học và đội ngũ các nhà chuyên môn hiện tại là có thể giải quyết được nhu cầu trước mắt trong việc phát hiện nhanh chất cấm trong chăn nuôi heo (dạng que thử nhanh). Thực tế đã có một số nghiên cứu, thử nghiệm và khẳng định những kết quả bước đầu. Vấn đề đặt ra và đòi hỏi cao hơn, đối với dạng que thử nhanh tìm chất cấm trong chăn nuôi heo, cần nâng cao hơn nữa độ tin cậy về khả năng phát hiện chất cấm, tránh được những trường hợp dương tính giả. Mặt khác, tuy rất thiết thực với cuộc sống hiện nay nhưng để sản phẩm dạng này đi ra thị trường, người tiêu dùng chấp nhận được thì còn phải giải quyết vấn đề giá thành của que thử, kể cả tính pháp lý của kết quả thử bằng dụng cụ này. Chúng tôi sẽ tiếp tục quan tâm đáp ứng những nhu cầu thiết thực của người dân bằng khả năng của khoa học công nghệ hiện có. Chúng tôi cho rằng giải pháp chính, căn cơ hơn vẫn là kiểm soát chặt chẽ từ khâu chăn nuôi, giết mổ, bán hàng. Nó sẽ đỡ tốn kém cho xã hội hơn và đó cũng chính là trách nhiệm quản lý nhà nước của các cơ quan chuyên môn.