Mặt tiền ngôi nhà cựu Vương đang được người cháu dùng để bán quán ăn - Ảnh: L.ĐIỀN

Báo Tuổi Trẻ từng nhiều lần đề cập câu chuyện này (xem các bài “Bảo tàng Vương Hồng Sển: Vẫn chưa khởi động”; “Đến nhà cụ Vương... ăn ốc”; “Nhiều trở ngại quanh nhà cổ cụ Vương”. Đến nay, cũng đã 20 năm Nhà nước tiếp quản nhà và cổ vật, hiện vật, sách quý của học giả Vương Hồng Sển để thành lập một “Bảo tàng Vương Hồng Sển”.

Từ di nguyện của cụ Vương...

Phóng viên Tuổi Trẻ vừa trở lại ngôi nhà của cụ Vương Hồng Sển dạo nào. Trong ngôi nhà vốn là Vân Đường Phủ danh tiếng thuở xưa, nay được con cháu và những người thân tạm trú ngăn phòng ngang dọc để ở tạm.

Bàn thờ cụ Vương vẫn còn di ảnh và hương khói, nhưng nóc nhà đã dột lỗ chỗ, đó đây đã thấy mối xông trên các đầu kèo, không gian ảm đạm lọt thỏm giữa bốn bề náo nhiệt của P.14, Q.Bình Thạnh.

Hai mươi năm, quãng thời gian đủ để ba người cháu nội của cụ Vương Hồng Sển ngày nào còn cắp sách đến trường và nhận trợ cấp của thành phố, nay đã yên bề gia thất.

Ngôi nhà cụ Vương Hồng Sển từ địa chỉ 9/1 Nguyễn Thiện Thuật nay thành 11 Nguyễn Thiện Thuật, và sân trước đang được cô Vương Hồng Liên Hương (con gái lớn của ông Vương Hồng Bảo, cháu nội cụ Vương Hồng Sển) sử dụng để bán quán ăn, làm nguồn thu nhập cho gia đình.

Vương Hồng Sển là một tên tuổi lớn trong giới sưu tập cổ vật và sách quý tại Sài Gòn từ trước 1975. Sự kiện về cuối đời cụ quyết định hiến tặng tài sản cho Nhà nước từng gây chấn động dư luận bấy giờ.

Đáng chú ý là quyết định hiến tặng tài sản của cụ Vương còn kèm theo một ý tưởng rất nhân văn, là cụ muốn tại ngôi nhà của cụ “sau khi tôi mãn phần sẽ trở thành một viện bảo tàng tư gia lấy tên Nhà Vương Hồng Sển” (tờ di chúc lập ngày 27-6-1995).

Cơ sở để ý tưởng này được thực hiện là cụ Vương Hồng Sển (trong di chúc ngày 2-10-1996) đã nói rõ: “Tôi dâng hết sách hay và cổ ngoạn có giá trị cho Nhà nước, nhưng với điều kiện để y tại đây sách lấy ra đọc tại chỗ và không được di dời ra khỏi nhà”.

Vào ngày 14-10-1996, UBND TP.HCM đã lập hội đồng thẩm định, đánh giá giá trị những cổ vật và sách quý tại nhà cụ Vương Hồng Sển.

Hội đồng đã đánh giá và xác định giá trị kinh tế của các cổ vật thuộc sưu tập là 13.591.800.000 đồng, và giá trị các loại sách, tư liệu khác là 133.275.000 đồng. Đây là con số không nhỏ so với thời giá lúc bấy giờ, và quy mô của hai bộ sưu tập cổ vật và sách - tài liệu như vậy hoàn toàn xứng đáng để tổ chức thành một Bảo tàng Vương Hồng Sển.

Và Nhà nước, ở đây là UBND TP.HCM và Sở Văn hóa - thông tin bấy giờ, cũng nhiệt tình tiếp nhận và đứng ra thực hiện di nguyện của cụ. Thế nhưng mọi việc không suôn sẻ, nhiều thế hệ lãnh đạo ngành văn hóa TP.HCM cùng tham gia giải quyết “dự án” này nhưng đều bế tắc.

Giếng trời bên trong Vân Đường Phủ hiện trở thành nơi phơi phóng của người nhà các cháu cụ Vương - Ảnh: L.ĐIỀN

Đến một mê trận pháp lý rắc rối

Theo dõi vụ việc Nhà Vương Hồng Sển, hẳn nhiều người sẽ bật ngửa khi biết một tình tiết thuộc vào hàng “con voi trong phòng khách”, đó là: trong số chín đầu tài liệu bao gồm các đơn, di chúc, di ngôn của cụ Vương Hồng Sển do Sở Văn hóa - thể thao lưu giữ, theo Hội Luật gia TP.HCM, đều “không có nội dung hiến tặng căn nhà 9/1 Nguyễn Thiện Thuật cho Nhà nước”. 

Hiến tài sản cho Nhà nước nhưng không nói rõ việc hiến nhà đất, lại nêu yêu cầu muốn Nhà nước dùng các tài sản này để làm bảo tàng tại chính ngôi nhà ấy, những thiếu hụt về căn cứ pháp lý trong ý tưởng của cụ Vương Hồng Sển đã không được phân tích kỹ để tìm ra sớm hơn.

Nhà nước tích cực thực hiện ý nguyện của cụ Vương Hồng Sển. Dấu mốc khởi động “dự án” Nhà Vương Hồng Sển bắt đầu từ quyết định 54 do UBND TP.HCM ban hành ngày 17-2-2003 để xác lập quyền sở hữu nhà nước đối với nhà 9/1 Nguyễn Thiện Thuật, theo diện tiếp nhận theo di chúc. 

Từ quyết định này, tiếp theo đó vào ngày 5-8-2003, UBND TP.HCM ra quyết định 140/2003 xếp hạng di tích nhà 9/1 Nguyễn Thiện Thuật; và ngày 17-9-2003 UBND TP.HCM ra quyết định 3874 về thu hồi căn nhà số 9/1 Nguyễn Thiện Thuật, P.14, Q.Bình Thạnh để bàn giao cho Sở VH-TT quản lý.

Tuy nhiên, từ năm 2003 đến nay căn nhà 9/1 Nguyễn Thiện Thuật vẫn chưa được bàn giao cho Sở VH-TT. Lý do là trong nhà cụ Vương lúc bấy giờ còn ba người cháu nội cư ngụ. Năm 2009, phía TP đã bố trí một căn nhà khác (số 91 Vạn Kiếp, diện tích 145,1m2) để ba người cháu đến ở, nhưng cả ba đều không đồng ý. 

Không những thế, năm 2005, cháu cụ Vương còn đứng tên khởi kiện UBND TP để đòi quyền lợi thừa kế đối với nhà, đất, cổ vật và sách quý của cụ Vương để lại (đến nay Tòa án nhân dân TP.HCM và Tòa án phúc thẩm tối cao tại TP.HCM đã đình chỉ các vụ án dân sự này).

Đến năm 2013, ba người cháu của cụ Vương Hồng Sển đồng đứng tên gửi “Đơn xin cứu xét khẩn thiết” đến UBND TP.HCM, đề nghị hoặc TP di dời ngôi nhà cổ đến một vị trí khác để làm Bảo tàng Vương Hồng Sển, hoặc TP định giá lại giá trị nhà đất này để bồi hoàn cho các cháu theo giá trị tương đương nhà 9/1 Nguyễn Thiện Thuật để các cháu “tìm mua nhà đất khác ở và sinh sống”.

Mê hồn trận pháp lý lại đẩy giấc mơ về một Bảo tàng Vương Hồng Sển vào ngõ cụt!

>> Xem loạt ảnh nhà cổ Vương Hồng Sển: di sản thoi thóp giữa Sài Gòn