Phóng to

Anton Chekhov

Anton Chekhov (1860-1904) nhà soạn kịch, người viết truyện ngắn nổi tiếng người Nga. Thế kỷ XIX, cùng với Edgar Allan Poe (Mỹ) và Guy de Maupassant (Pháp), Anton Chekhov được xem là một trong ba cây bút truyện ngắn bậc thầy của thế giới.

Sáng tác của Chekhov luôn gắn chặt với cuộc đời. Ông đã từng đi ngựa đến tận Xiberi để thu thập tài liệu. Nghệ thuật truyện ngắn của ông đạt đến đỉnh cao ít có người sánh kịp. Trong số những người viết văn xuôi, Chekhov là nhà văn có tầm ảnh hưởng rộng lớn vào hàng bậc nhất của nhân loại.

Hầu hết các cây bút kiệt xuất của thế giới thế kỷ XX (Faulkner, Hemingway, Marquez…) không ai là không tôn sùng và thừa nhận việc học hỏi từ ông. Điều đó chứng tỏ, tính hiện đại và tính luôn mới ở Chekhov lớn biết nhường nào. Về phương diện này ta có thể khẳng định, hiếm có cây bút truyện ngắn nào của nhân loại bắt kịp ông.

Xuất thân trong một gia đình không có gì là vẻ vang nếu không nói là thuộc tầng lớp gần bần cùng của xã hội. Chekhov sinh ngày 29-1-1860 tại Taganroc, Nga. Từ nhỏ ông đã phải xa nhà, tự lực kiếm sống để học tập. Tốt nghiệp Đại học Y khoa năm 1884, ông vừa hành nghề thuốc vừa sáng tác. Ông viết kịch và truyện ngắn. Suốt đời ông chỉ trung thành với hai thể loại này và đã gặt hái được những thành công chói lọi.

Về kịch, Chekhov có những vở tiêu biểu như: Chim hải âu, Cậu Vania, Ba chị em, Vườn anh đào… Sự nghiệp sáng tạo và hoạt động xã hội đã khiến uy tín ông vang dội. Năm 1900, vị trí viện sĩ danh dự Viện hàn lâm Nga đã được trao cho Chekhov nhưng năm 1902, ông từ bỏ danh hiệu đó để phản đối việc Nga Hoàng không thừa nhận Gorki vào Viện hàn lâm.

Chekhov lừng danh với hàng loạt truyện ngắn. Phòng 6 là ẩn dụ về môi trường tù túng kinh hoàng của một nước Nga trì trệ, nơi con người rất dễ hóa điên và cũng rất dễ bị xem là điên. Lenin khi đọc truyện này lúc còn trẻ bỗng cảm thấy thật ghê rợn, không thể ngồi lại trong phòng mình nữa mà phải đứng dậy bước ra ngoài.

Nhà tu hành vận đồ đen là câu chuyện buồn về tình yêu, hôn nhân và lý tưởng con người được xây dựng trên nền của không gian huyền thoại. Còn câu chuyện về Người đàn bà có con chó nhỏ là bi kịch tình yêu, áng văn xuôi tuyệt tác của muôn đời.

Chekhov là thiên tài trong lĩnh vực nắm bắt và phản ánh thực tại. Chỉ đôi dòng là ông có thể đi sâu vào bản chất sự việc. Văn ông không khoa trương mà bình lặng, đầy suy tư. Ông là bậc thầy trong nghệ thuật khai thác tâm lí, khai thác những rung động tinh tế trong hồn ngưòi. Đọc ông ta ngỡ như chạm phải một cung đàn, tuy khẽ nhưng dư âm của nó vẫn mãi vang vọng, có khi ngân suốt của đời ta.

Cách viết ấy là kết quả từ quan niệm được chính Chekhov phát biểu, "nghệ thuật viết là nghệ thuật rút gọn (…) điều gì chưa nói là người đọc sẽ nói" và nhà văn ưu tú là người "biết nói ngắn về những chuyện dài…". Vậy nên truyện của ông rất cô đọng. Văn ông đầy chất thơ và mạch ngầm văn bản thì vô cùng tận.

Sự nghiệp sáng tạo của Chekhov rất bền bỉ, đồ sộ về số lượng (ngoài kịch, ông viết hơn 700 truyện ngắn), và rất vĩ đại về chất. Tiếc thay, căn bệnh lao quái ác đã cướp đi tài năng đang ở độ sung sức. Chekhov mất ngày 15-7-1904, thọ 44 tuổi.

Trích thư gửi Aleksey S. Suvorin

Anh phê phán tôi về tính khách quan, gọi đó là thái độ dửng dưng đối với cái tốt và cái xấu, thiếu tư tưởng này tư tưởng nọ và cứ thế. Anh hẳn muốn tôi, khi miêu tả những tên trộm ngựa, thì phải nói: "Trộm ngựa là xấu xa." Nhưng điều đó đã được biết từ rất lâu mà chẳng cần tôi nói ra. Hãy để bồi thẩm đoàn phán xét họ; công việc của tôi đơn giản chỉ cho thấy họ thuộc loại ngưòi nào

...

Khi viết tôi tính toán kĩ lưỡng đến độc giả và để cho tự anh ta bổ sung thêm những thành tố chủ quan mà câu chuyện đang thiếu.

Thư gửi Maxim Gorki

Khi đọc bản in thử, hãy gạch bỏ đám từ ngữ bổ nghĩa cho danh từ và động từ. Anh có rất nhiều tư ngữ như thế, đến nỗi đầu óc của người đọc thấy có nhiệm vụ phải tập trung vào chúng, rồi anh ta chẳng mấy chốc sẽ trở nên mệt mỏi. Anh có thể hiểu ngay, khi tôi nói, "người đàn ông ngồi trên cỏ"; anh hiểu bởi vì điều đó rõ ràng và không đòi hỏi phải tập trung chú ý.

Trái lại, sẽ không dễ hiểu và thách đố đầu óc nếu tôi viết, "Một người đàn ông tầm vóc trung bình, ngực lép, cao, có bộ râu đỏ, ngồi trên cỏ xanh, bị những người đi bộ ngang qua khinh bỉ, ngồi lặng im, rụt rè và nhút nhát nhìn về phía hắn." Viết như thế thì tư duy chẳng thế nào nắm bắt được ngay lập tức trong khi đó, cách viết giỏi sẽ được nắm bắt ngay - trong khoảnh khắc.