Quy định pháp lý nào về các dự án thiện nguyện cá nhân?

Dự án "Nuôi em" từng hỗ trợ hàng triệu bữa ăn bán trú cho trẻ vùng cao. Chỉ tính trong năm học 2024 - 2025, dự án này đã kêu gọi các anh chị nuôi (nhà tài trợ) góp tiền nuôi 65 nghìn bé. Mỗi bé được hỗ trợ 1.450 nghìn đồng trong 1 năm học, ước tính các anh chị nuôi đã góp hơn 94 tỉ đồng cho các bé.

Hàng trăm tỉ đồng chuyển về tài khoản cá nhân

Trên trang web chính thức của dự án này, năm học 2025 - 2026, dự án kêu gọi các anh chị nuôi đóng góp hỗ trợ 120 nghìn bé được nhận nuôi. Nếu đạt mục tiêu, dự án sẽ huy động được số tiền khổng lồ: 174 tỉ đồng. Tuy nhiên đây mới chỉ là 1 trong 13 dự án của "hệ sinh thái" nuôi em. Số tiền ủng hộ vào dự án này mỗi năm lên tới hàng trăm tỉ đồng, và số tiền này chuyển về tài khoản mang tên của người sáng lập Hoàng Hoa Trung.

Trao đổi với phóng viên Tuổi Trẻ, ông Hoàng Hoa Trung cho hay năm 2014 ông dùng số tài khoản cá nhân để thực hiện dự án "Nuôi em". Ngày ấy số trẻ được hỗ trợ ít, quy mô nhỏ nên ông dùng tài khoản cá nhân. Sau một thời gian, số tiền của các anh chị nuôi rất lớn, ông để số tài khoản này làm tài khoản nhận tiền của dự án chứ không phải tài khoản để ông chi tiêu cá nhân.

Ông Trung cũng thừa nhận đội ngũ của ông chưa đáp ứng được như mong muốn của các anh chị nuôi. Ông Trung cho hay quy trình kết nối của dự án là khảo sát nhu cầu của các em học sinh ở các địa phương vùng cao, vùng sâu, vùng xa. Có địa phương nhóm của ông kết nối với phòng giáo dục, có nơi kết nối với nhà trường.

Trước năm học, các thầy cô giáo sẽ lập danh sách, nhu cầu, hoàn cảnh của từng học sinh, chụp ảnh, gửi vào nhóm chung. Đội ngũ của dự án sẽ lập mã số của từng em và kêu gọi các anh chị nuôi hỗ trợ. Tùy vào khả năng của các anh chị nuôi, mỗi người sẽ được "nuôi" một đến hơn chục "con".

Số tiền đóng góp được gửi về tài khoản của ông Trung, mỗi mã số tương ứng với một học sinh được nhận 1.450 nghìn đồng/năm học. Hàng tháng, hàng quý, anh chị nuôi được báo cáo, có ảnh các thầy cô giáo chụp... Nếu muốn thăm "con nuôi", các anh chị nuôi đến tỉnh, rồi nhóm tình nguyện hoặc thầy cô giáo sẽ đưa anh, chị nuôi đến nhà thăm "con".

Hơn 10 năm qua, dự án này đã hỗ trợ hàng triệu học sinh đến trường, ông Trung được nhận nhiều giải thưởng danh giá vì những cống hiến cho cộng đồng.

Tuy nhiên thời gian gần đây nhiều người thắc mắc vì đã đóng tiền rồi vẫn bị nhắc đóng tiền lần hai trong một năm học. Nhiều người khác kiểm tra mã con nuôi lại thấy mã đó được cấp cho người khác nuôi... Rồi bao chuyện lùm xùm cứ ào ào trên mạng.

Trước việc lùm xùm rộ lên, fanpage của dự án thông báo tạm thời đóng băng tài khoản để tạm ngắt dòng tiền thu - chi phục vụ thống kê mọi khoản thu chi của dự án trong những năm qua.

"Tôi nhận được rất nhiều sự chất vấn của cộng đồng liên quan đến việc minh bạch thu chi của dự án dẫn đến chính bản thân tôi cũng nghi ngờ không biết mình có đảm bảo làm đúng 100% hay không? Tôi mong muốn được làm việc với các bên thứ ba hiểu rõ nghiệp vụ kế toán - kiểm kê, có khả năng tiến hành một cách độc lập, để kiểm tra một cách khách quan nhất nghiệp vụ thu tiền - chi tiền của dự án trong suốt những năm qua" - ông Trung chia sẻ.

Phải tuân thủ nguyên tắc công khai - minh bạch - đúng mục đích

Theo Trung tâm Tình nguyện quốc gia (VVC, Trung ương Hội Liên hiệp thanh niên Việt Nam), dự án "Nuôi em" của Hoàng Hoa Trung là dự án cá nhân, không thuộc mạng lưới tình nguyện quốc gia. VVC không điều phối, quản lý hay giám sát bất cứ phần việc nào của dự án này. Theo cán bộ của trung tâm, họ đánh giá dự án của Hoàng Hoa Trung là một dự án rất nhân văn, đóng góp lớn cho cộng đồng, đặc biệt là cho bà con ở vùng sâu, vùng xa.

Trong khi đó, bà Lương Thị Hải Anh - Phó vụ trưởng Vụ Công tác thanh niên và Bình đẳng giới (Bộ Nội vụ) - cho hay các quy định của pháp luật về tình nguyện, tiếp nhận, thu chi... tiền từ thiện, cứu trợ đã có đầy đủ. Trong đó cụ thể nhất là ở nghị định 93/2021 của Chính phủ. Nghị định cho phép tổ chức và cá nhân có đủ năng lực đều được kêu gọi từ thiện, nhưng phải tuân thủ nguyên tắc công khai - minh bạch - đúng mục đích.

Người vận động phải thông báo rõ mục đích kêu gọi, thời gian, đối tượng, tài khoản nhận đóng góp. Nếu nhận tiền thì mỗi đợt phải có tài khoản riêng. Khi phân phối phải thực hiện đúng cam kết, công khai kết quả, danh sách người nhận, giá trị hỗ trợ và gửi báo cáo đến UBND cấp xã nơi cư trú. Chi phí vận chuyển, tổ chức, phân phối phải do người vận động tự chi trả, không được trích từ tiền quyên góp nếu không có sự đồng ý của nhà hảo tâm.

Nghị định cũng cấm ép buộc đóng góp, cấm gian dối, báo cáo sai sự thật hoặc trục lợi từ nguồn từ thiện. Đây là khung pháp lý quan trọng nhằm đảm bảo hoạt động thiện nguyện minh bạch, hạn chế lạm dụng lòng tin và bảo vệ quyền lợi của cả người đóng góp lẫn người nhận hỗ trợ.

Giải đáp băn khoăn của phóng viên Tuổi Trẻ về những thiếu sót trong quy định pháp lý, bà Anh cho rằng khung pháp lý hiện tại đã đầy đủ. Vấn đề nằm ở chỗ trách nhiệm và sự công khai, minh bạch của người kêu gọi thiện nguyện.

Theo bà Anh, tinh thần thiện nguyện, tương thân tương ái luôn có trong mỗi người. Những dịp thiên tai, dịch bệnh hay có người yếu thế là họ sẵn sàng đóng góp. Tuy nhiên, người đứng ra kêu gọi từ thiện phải có kỹ năng quản lý, phải công khai minh bạch để làm sao số tiền ủng hộ được chuyển đến đúng người và sử dụng đúng mục đích.

"Chuyện thỏa thuận sử dụng tiền đóng góp như thế nào, cho ai, công khai theo hình thức nào... là quan hệ dân sự. Pháp luật không quy định tình nguyện là phải như thế nào, mà điều đó xuất phát từ lòng tốt của mỗi người, miễn làm sao giúp đỡ được người khác.

Nếu người đóng góp từ thiện thấy số tiền của mình không đến được với người cần giúp đỡ, hoặc có những vấn đề về trục lợi cá nhân... thì tùy vào từng hình thức và mức độ vi phạm, các cơ quan chức năng sẽ vào cuộc xử lý", bà Anh nói.

Tạm đóng băng tài khoản dự án Nuôi em, để minh bạch tài chính

Hoàng Hoa Trung - người sáng lập dự án Nuôi em, thông báo sẽ làm việc với ngân hàng để đóng băng tài khoản dự án Nuôi em, kiểm kê thu - chi.