Trong kho tàng võ học truyền thống Trung Hoa - thường được gọi với cái tên kung fu, hầu hết các môn võ đều mang giá trị văn hóa, triết lý và tính biểu diễn nhiều hơn là tính thực chiến.

Dù vậy, vẫn có một số môn kung fu nổi bật với triết lý chiến đấu gần tương tự với võ thuật hiện đại, bứt phá ra khỏi khuôn khổ "giáo điều" quen thuộc của võ thuật truyền thống.

Dưới đây là 5 môn kung fu từ lâu đã được các chuyên gia Trung Quốc, các tạp chí, cũng như người hâm mộ bình chọn là giàu tính thực chiến nhất trong làng võ thuật truyền thống hàng ngàn năm của Trung Hoa.

Tán Đả - “võ đài hiện đại” của Trung Hoa

Tán Đả (Sanda) được hình thành từ thập niên 1960-1970 khi Trung Quốc bắt đầu chuẩn hóa võ thuật để đưa vào thi đấu đối kháng. 

Tán Đả kế thừa tinh hoa quyền pháp truyền thống kết hợp với kỹ thuật đấm đá kiểu quyền Anh, muay Thái và vật quật thực chiến của quân đội. 

Trong tài liệu huấn luyện quân sự Trung Quốc, Tán Đả được mô tả là “hệ thống chiến đấu toàn diện” gồm đấm - đá - bắt - quật. Điều đó giúp võ sĩ có thể tấn công từ xa, áp sát, rồi kết thúc bằng vật ngã hoặc quăng đối thủ ra ngoài đài.

Sự vượt trội của Tán Đả nằm ở việc môn này bắt buộc người học sparring (đối kháng thật) ngay từ giai đoạn đầu. Vì vậy kỹ năng không nằm ở động tác đẹp, mà ở khả năng chịu đòn, giữ nhịp thở, đọc cự ly và phản xạ. 

Nhiều võ sĩ Trung Quốc bước ra thi đấu MMA (võ tổng hợp) đều xuất thân từ Tán Đả, trong đó nổi tiếng có Cừu Cương, Trương Thiệu An và một số võ sĩ trẻ tại làn sóng MMA Trung Quốc.

Đây là minh chứng rõ ràng rằng Tán Đả không chỉ là “kungfu biểu diễn”, mà là hệ thống chiến đấu có kiểm chứng thực tế.

Suất Giảo - gốc rễ vật chiến trường

Suất Giảo (Shuai Jiao) là môn vật cổ có lịch sử hơn 3.000 - 4.000 năm, được ghi lại trong sách “Chiến Quốc sách” và “Hán thư”. 

Trong quân đội cổ đại, Suất Giảo dùng để huấn luyện binh sĩ trên chiến trường nhằm quật ngã đối thủ nhanh và kiểm soát trọng tâm. Khác với vật tự do hiện đại, Suất Giảo chú trọng vật đứng, trong đó người học nắm áo, khóa khớp rồi dùng hông, vai và chuyển trọng lực để hất đối phương.

Trong giao đấu thực chiến, việc quật ngã đối thủ là một lợi thế lớn, nhất là khi đối phương chưa kịp tung đòn tiếp theo. Vì vậy Suất Giảo được xem là “xương sống” của nhiều môn võ Trung Hoa. 

Ngay cả trong Tán Đả, phần vật - quật cũng trực tiếp kế thừa từ Suất Giảo. Nhiều huấn luyện viên võ thuật quân đội Trung Quốc từng nhận định: “Người biết vật luôn có ưu thế trước người chỉ biết đấm đá”. Điều này giải thích vì sao Suất Giảo giữ vị trí cao trong hệ thống thực chiến.

Vịnh Xuân Quyền - thực dụng trong cự ly gần

Vịnh Xuân Quyền ra đời tại Quảng Đông vào cuối thế kỷ 18, và từng có giai đoạn được xem là biểu tượng của kung fu thời hiện đại.

Điểm khiến môn này được đánh giá cao trong thực chiến là khả năng cận chiến, khi sức mạnh và tốc độ ra đòn quyết định kết quả. 

Vịnh Xuân nhấn mạnh ba yếu tố: đường trung tuyến, đòn thẳng ngắn, và tấn công và phòng thủ đồng thời. 

Nhiều tài liệu của môn phái ghi rõ tôn chỉ của Vịnh Xuân: “Không vòng vo, không động tác dư thừa, mỗi chuyển động đều phục vụ mục tiêu hạ gục đối thủ nhanh nhất”.

Điểm hạn chế của Vịnh Xuân là nếu người học không được rèn đối kháng, môn võ có thể rơi vào hình thức “chạm tay, múa đòn”. 

Nhưng trong các hệ phái có sparring nặng và luyện mô phỏng tình huống thực tế (như dòng Diệp Vấn, dòng Lương Bác Đường), Vịnh Xuân được xem là một trong những môn tự vệ hiệu quả nhất trong không gian hẹp, ví dụ như hành lang, quán xá, hoặc khi bị áp sát bất ngờ.

Đường Lang Quyền - tốc độ, góc đánh và phá thế

Đường Lang Quyền ra đời khoảng cuối triều Minh - đầu triều Thanh, mô phỏng theo động tác bọ ngựa vồ mồi. 

Hệ thống kỹ thuật của môn này nhấn mạnh vào sự chớp thời cơ: dùng các thế móc, kẹp, giật, khóa để phá cấu trúc phòng thủ của đối thủ rồi phản công nhanh. Trong các tài liệu lưu truyền của phái, câu được nhắc đi nhắc lại là: “Nhanh hơn nửa nhịp, thắng cả trận”.

Điểm mạnh của Đường Lang là nó kết hợp quyền pháp với kỹ thuật kiểm soát tứ chi, tạo lợi thế khi cần vô hiệu hóa đối thủ có sải tay dài hoặc thể hình lớn hơn. 

Dù ít xuất hiện trên võ đài hiện đại so với Tán Đả hay Vịnh Xuân, những người luyện Đường Lang “đến nơi đến chốn” thường có khả năng tiếp cận mục tiêu và phá nhịp đối phương cực kỳ khó chịu.

Hình Ý Quyền - sức mạnh đường thẳng

Hình Ý Quyền là một trong ba môn nội gia nổi tiếng nhất làng võ ngày nay (cùng Thái Cực và Bát Quái), nhưng khác với hình dung “mềm mại”, Hình Ý lại hướng về đường thẳng, mạnh và trực tiếp. 

Chiêu thức của Hình Ý thường ít hoa mỹ, thay vào đó là tiến thẳng, dồn người, phát lực toàn thân trong một nhịp. 

Chính điều này khiến Hình Ý được gọi là “quyền dành cho chiến đấu sinh tử”, bởi nó không theo mô thức trao đổi đòn, mà chủ trương “một đòn kết thúc”.

Trong các tài liệu võ học nội gia, có ghi: “Ý dẫn khí, khí dẫn lực, lực phát nhất tuyến”. Nghĩa là tâm trí điều khiển khí, khí điều khiển vận động cơ bắp, tạo ra lực đánh thẳng xuyên thân.

Những võ sư Hình Ý thường có lối đánh ít động tác nhưng áp lực gây lên đối thủ lại cực mạnh.

Năm môn kung fu kể trên được đánh giá cao về thực chiến vì có điểm chung: đều phát triển từ nhu cầu chiến đấu thật, chứ không phải trình diễn. 

Tán Đả đại diện cho hiện đại hóa võ học và đối kháng thực nghiệm; Suất Giảo giữ vai trò kiểm soát cơ thể đối phương; Vịnh Xuân hiệu quả trong cự ly gần; Đường Lang có tốc độ và phá thế; Hình Ý dồn lực thẳng để kết thúc sớm.

Hồng Gia Ban - nhóm võ thuật Hong Kong làm thay đổi làng điện ảnh

Từ thập niên 1970, Hong Kong đi tiên phong trong việc thành lập những hội nhóm võ thuật cascadeur. Và trào lưu đó được gầy dựng bởi một nhân vật trứ danh trong làng điện ảnh - Hồng Kim Bảo.