Từng là "tuyệt chiêu độc hại" bắt cá nhanh gọn, hiệu quả, nhưng ngày nay chuyện đeo bình ắc quy, bộ kích điện ra đồng xuyệt cá ở Cà Mau đang dần lùi vào quá khứ. 

Những bản án tù nghiêm khắc, những sáng kiến đổi xuyệt lấy gạo, treo thưởng người tố giác cùng phong trào nuôi, giữ cá đồng... đang giúp nơi từng là xứ sở cá đồng khôi phục nguồn lợi thủy sản vốn bị cạn kiệt.

Từ những bản án răn đe

Một buổi sáng cuối tháng 8, sân UBND xã Khánh Bình (tỉnh Cà Mau) chật người đến xem án xét xử lưu động đối với bị cáo Từ Minh Kha (30 tuổi, ngụ ấp 5, xã Khánh Bình) về tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản. Trước đó, vì muốn kiếm con cá con tôm bán lấy tiền mà Kha ra đoạn kênh xáng Cả Giữa gần nhà để xuyệt điện.

Tại phiên tòa, Kha bị tuyên phạt 9 tháng tù giam. Nói lời sau cùng, Kha hối hận không nhận thức được mức độ nghiêm trọng của việc mình làm. Vì lợi ích nhỏ mà ra tay hủy hoại nguồn lợi, hủy hoại "nồi cơm" của biết bao người.

Trước đó không lâu tại xã Khánh Lâm cũng diễn ra phiên tòa lưu động xét xử Lê Văn Niệm, 35 tuổi, nhiều lần bị xử phạt hành chính vì xuyệt cá nhưng vẫn tái phạm. Thẩm phán tuyên phạt Niệm 9 tháng tù giam vì tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản.

Phía dưới phiên tòa, nhiều người dân bàn tán: "Bao lần rồi vẫn không chừa". Vụ án của Niệm là lời cảnh tỉnh rõ ràng cho những ai còn muốn liều lĩnh.

Cũng trong năm, thanh niên Phạm Thanh Nhớ phải vướng vào vòng lao lý sau khi bị bắt quả tang xuyệt điện trên sông Kênh Ngang thuộc xã Tân Trung. Mức án 8 tháng tù được tuyên. Người thân bật khóc, song họ hiểu rằng pháp luật không còn khoan nhượng với cách khai thác tận diệt nguồn lợi thủy sản.

Nhiều vụ án nối tiếp nhau, mức phạt tù thoạt đầu khiến nhiều người bất ngờ, nhưng nếu đặt trong bối cảnh nguồn thủy sản đồng ruộng đang cạn kiệt, điều đó cần thiết để thay đổi thói quen khai thác tận diệt.

Đến những sáng kiến được dân đồng lòng

Không chỉ dừng ở xử lý hình sự, các địa phương trong tỉnh Cà Mau đã tung ra nhiều biện pháp "mềm mà rắn". Ở xã Trần Văn Thời, chính quyền treo thưởng 3 triệu đồng cho ai tố giác hành vi tàng trữ dụng cụ kích điện. Nhờ đó, một hộ dân bị phát hiện và xử phạt 12,5 triệu đồng.

Ông Lê Văn Sử - phó chủ tịch UBND tỉnh Cà Mau - nhấn mạnh: "Cách làm sáng tạo như treo thưởng tố giác sẽ giúp người dân mạnh dạn hơn, người cung cấp thông tin sẽ được giữ kín để đảm bảo không ai bị trả thù cá nhân. Cà Mau quyết tâm đến cuối năm nay sẽ giảm đến mức tối đa và tiến tới không còn khai thác thủy sản tận diệt".

Còn ở xã Tân Lộc, người dân hào hứng với chương trình đổi xuyệt điện lấy gạo và nhu yếu phẩm. Bằng cách này, chỉ thời gian ngắn, ngành chức năng đã thu được hàng trăm bộ xuyệt điện.

"Nhà con trai tôi trước cũng có bộ xuyệt điện. Được cơ quan tuyên truyền đánh bắt bằng xung điện là tận diệt nên tôi đã vận động con mình giao nộp lại bộ xuyệt cho cơ quan công an. Con tôi giờ tiếp tục đi vận động bạn nó giao nộp dụng cụ này cho lực lượng chức năng" - bà Ngô Thị Phướng, chi hội phụ nữ ấp 7, xã Tân Lộc, nói.

Chuyển đổi sinh kế, hồi sinh ruộng đồng

Ngoài bản án nghiêm khắc, treo giải thưởng cho ai tố giác và các "giải pháp mềm" như đổi xuyệt điện lấy nhu yếu phẩm thì chính quyền địa phương còn khuyến khích bà con chuyển đổi sinh kế bằng mô hình nuôi cá đồng kết hợp trồng cây để tạo ra thu nhập, giải quyết căn cơ vấn đề.

Từ các giải pháp đồng bộ, nhiều vùng ở U Minh, Trần Văn Thời (vốn mệnh danh là "thủ phủ" cá đồng) đã dần hồi phục. Nhiều người dân cùng nói không với khai thác thủy sản tận diệt và gầy dựng mô hình phát triển kinh tế như: lúa cá, chuối cá, trồng bồn bồn nuôi cá hoặc trồng rừng nuôi cá... Các mô hình thường cho mức lợi nhuận khoảng 100 triệu đồng/năm/ha.

"Mùa khô vừa rồi tôi thu hơn 20 triệu đồng từ cá đồng. Nhờ bà con bỏ xuyệt, cá mới nhiều lại. Sau khi cắt lúa thì cá dồn xuống đìa, vừa có cá ăn vừa có bán. Giữ cá đồng là giữ lợi ích cho chính mình" - ông Đinh Văn Út, nông dân xã Khánh Bình, phấn khởi khoe.

Ông Lê Văn An (ở xã Khánh Lâm) nhớ lại: "Ngày xưa, đi mương nào cũng thấy cá. Rồi chỉ vài năm, đồng trống trơn vì xuyệt điện. Chỉ vài ba năm trước đây thôi, hễ mùa cắt lúa, nước rút xuống ao đìa thì ra đồng là gặp xuyệt. 

Xuyệt ngoài đồng hết cá thì kéo nhau xuống kênh rạch để xuyệt, thậm chí họ còn kéo nhau vô ao đìa trong vườn để xuyệt. Gặp cảnh đó mình nhắm mắt ngó lơ chớ đâu dám nói nó. Nói sợ bị trả thù, chịu sao nổi.

Giờ thì khác rồi, ra đồng không còn bóng dáng người nào xuyệt điện, ban đêm mà nghe ở đâu có xuyệt lén dưới sông rạch thì báo công an còn có được tiền thưởng. Cá tôm từ đó cũng sinh sôi, hồi phục lại nhiều".

Nhiều người từng gắn với nghề xuyệt nay cũng quay đầu. Ông Hữu Nghị, ấp 7, xã Tân Lộc, cho biết trước đây ông cũng từng xuyệt cá. Từ ngày xã vận động giao nộp dụng cụ, ông đã đem bộ xuyệt giao nộp để đổi gạo.

"Trước đây tôi đi xuyệt cá là chính, làm hồ là phụ, giờ tôi bỏ xuyệt chuyển qua làm hồ kiếm sống, thời gian rảnh tôi giăng lưới kiếm cá. Mới bỏ xuyệt mấy tháng nay mà thấy nguồn cá đồng quanh nhà phát triển lại nhiều, cũng phấn khởi. 

Nhà nước làm vầy, mọi người cùng bỏ xuyệt, cá sẽ sinh sôi. Người dân chài lưới vùng này sẽ kiếm được nhiều cá hơn, thấy có hy vọng khôi phục được nguồn cá đồng" - ông Nghị chia sẻ.

Một cán bộ Hội Nông dân xã U Minh khoe: "Có mấy thanh niên trước kia chỉ biết đi xuyệt. Ban ngày thì xuyệt lén dưới kênh mương, trong bờ bao rừng tràm, ban đêm thì hoạt động gần như công khai. Giờ thì khác rồi, ban đêm ban ngày gì cũng không gặp người nào xuyệt, nhiều người bỏ hẳn chuyển qua nuôi trồng, không có đất đai thì đi phụ hồ, làm thuê còn có cái mà ăn, chứ đi xuyệt thì ăn cơm tù như chơi, giờ ai cũng sợ".

Trên những cánh đồng lúa chín vàng, hình ảnh từng quen thuộc với người đi sau máy gặt, lưng đeo bình điện, tay lia cần xuyệt để con cá, con lươn, con ếch chịu không nổi dòng điện mà trồi lên mặt nước. Giờ khác xưa, hình ảnh đó được thay vào từng đàn cá rô, cá trê bơi lội dưới dòng nước...

Theo thống kê, từ năm 2024 - 2025, người dân Cà Mau đã tự nguyện giao nộp hơn 2.530 bộ xuyệt điện.

Còn cơ quan chức năng tỉnh tịch thu, tiêu hủy 719 bộ xuyệt điện; tuần tra, xử lý 782 vụ, số tiền phạt trên 3,3 tỉ đồng; giải tỏa hơn 200 hàng đáy, hơn 440 dụng cụ đăng bắt cá nhỏ trái phép; khởi tố 6 vụ án hình sự về tội hủy hoại nguồn lợi thủy sản liên quan đến xuyệt điện.

Khen thưởng 3 triệu cho người tố giác xuyệt điện tận diệt thủy sản ở Cà Mau

Huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau đã khen thưởng 3 triệu đồng cho người dân tố giác người khác đang tàng trữ công cụ kích điện. Từ thông tin tố giác, lực lượng chức năng đã xử phạt được 12,5 triệu đồng.