Cảnh sát dẫn giải Đoàn Thị Hương (giữa) sau phiên công bố cáo trạng tại Malaysia - Ảnh: Reuters Theo TS Trần Thăng Long, việc bảo vệ quyền lợi tố tụng của công dân cũng phải tùy thuộc vào quy định của quốc gia sở tại. Cụ thể việc chỉ định, thuê mướn luật sư bào chữa cho Đoàn Thị Hương phải theo quy định pháp luật của Malaysia (bao gồm điều kiện, giấy phép hành nghề, khả năng tranh tụng, biện hộ...).

Thông tin do Bộ Ngoại giao đưa ra tối 2-3 cho biết hiện Đại sứ quán Việt Nam tại Malaysia đang tiếp tục triển khai các biện pháp bảo hộ công dân đối với Đoàn Thị Hương trong phạm vi thẩm quyền.

Theo đó, việc Đại sứ quán Việt Nam tại Malaysia triển khai các biện pháp bảo hộ công dân nhằm để bảo đảm tiến trình tố tụng diễn ra công bằng, khách quan, không phân biệt đối xử cũng như đảm bảo mọi quyền lợi hợp pháp của công dân Việt Nam, trong đó có việc hỗ trợ tìm luật sư phù hợp với quy định pháp luật của nước sở tại.

Cục Lãnh sự gặp gỡ và giải thích tiến trình tố tụng cho gia đình

Cũng trong ngày 2-3, đại diện Cục Lãnh sự - Bộ Ngoại giao đã có cuộc gặp với gia đình công dân Đoàn Thị Hương để giải thích tiến trình tố tụng của vụ án và hướng dẫn gia đình về việc hỗ trợ pháp lý cho Đoàn Thị Hương theo đúng quy định của pháp luật nước sở tại và thông lệ quốc tế.

Cục Lãnh sự - Bộ Ngoại giao đã thông báo cho gia đình công dân Đoàn Thị Hương về việc thăm lãnh sự và sức khỏe của Đoàn Thị Hương.

Theo TS Trần Thăng Long - giảng viên khoa luật quốc tế Trường ĐH Luật TP.HCM, vấn đề bảo vệ đối với công dân Đoàn Thị Hương tại Malaysia nên được xem xét dưới hai khía cạnh tình và lý. Về lý, bảo hộ (bảo vệ) công dân là một vấn đề của luật pháp quốc tế.

Trước hết, bảo hộ công dân hay bảo hộ ngoại giao (nghĩa hẹp) là hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện trên cơ sở phù hợp với pháp luật quốc tế và pháp luật quốc gia sở tại nhằm bảo vệ cho công dân nước mình.

Khái niệm bảo hộ công dân còn có thể hiểu theo nghĩa rộng là bao gồm các hoạt động giúp đỡ, hỗ trợ về mọi mặt mà nhà nước dành cho công dân mình đang ở nước ngoài. Trong bối cảnh của vụ việc Đoàn Thị Hương, vấn đề bảo vệ công dân sẽ được hiểu theo nghĩa thứ nhất.

Ngoài ra, vấn đề bảo vệ công dân còn đặt ra trong trường hợp công dân đó đã vi phạm (hoặc bị cáo buộc vi phạm) pháp luật của nước sở tại.

Trong trường hợp đối với Đoàn Thị Hương, nghĩa vụ bảo vệ của nhà nước nhằm đảm bảo cho công dân đó được xét xử một cách khách quan, đúng luật, công bằng, không phân biệt đối xử.

Hoạt động bảo hộ công dân vì thế là hợp pháp và không bị coi là can thiệp vào công việc nội bộ của nước sở tại.

“Xét xử” Đoàn Thị Hương ra sao?

TS Trần Thăng Long cho biết Malaysia là một trong số các quốc gia ở Đông Nam Á theo hệ thống pháp luật Common law (cũng thường được gọi là hệ thống Thông luật), vốn có nguồn gốc từ thời kỳ thuộc địa của thực dân Anh.

Và đương nhiên, hệ thống pháp luật của Malaysia sẽ khác với thủ tục tố tụng hình sự của các quốc gia theo hệ thống pháp luật châu Âu như Việt Nam.

Theo Bộ luật tố tụng hình sự Malaysia năm 2012, các vụ việc hình sự sẽ khởi đầu bằng thủ tục tiền tố tụng (pre-trial process).

Thủ tục tiền tố tụng đối với Đoàn Thị Hương đã diễn ra ngày 1-3 tại Tòa sơ thẩm quận Sepang, tiểu bang Selangor (Malaysia). Khi đó Đoàn Thị Hương cùng với luật sư đại diện nghe cáo trạng truy tố hình sự của công tố viên.

Thủ tục tiền tố tụng chưa phải là phiên tòa xét xử chính thức mà nhiệm vụ chính của nó là công bố cáo trạng và không có tranh luận bào chữa. Tại phiên thủ tục tiền tố tụng này, bị can sẽ tuyên bố rằng mình có tội hay không có tội.

Thủ tục trên cũng nhằm kết thúc thời hạn tạm giam theo quy định của Malaysia đối với một vụ việc hình sự (theo cáo trạng là tội phạm theo điều 302 Bộ luật hình sự của Malaysia với mức hình phạt cao nhất là tử hình).

Tiếp sau thủ tục tiền tố tụng trên, theo thông báo của phía Malaysia, phiên xử chính thức sẽ diễn ra ngày 13-4.

Giai đoạn tố tụng hình sự sẽ bắt đầu từ phiên tòa xét xử chính thức này và sẽ còn có thêm một số phiên tòa khác với thời hạn có thể kéo dài tùy thuộc vào tình hình, sự việc cũng như quá trình điều tra diễn ra sau đó.

Đây là quá trình chứng minh hành vi phạm tội và việc kết án dựa trên nguyên tắc “nghi ngờ hợp lý” hay “không còn gì để nghi ngờ nữa”. Nguyên tắc quan trọng này của hệ thống Common law cũng có thể là cơ hội đáng lưu ý cho các bị can trong vụ án này.