Trẻ tiêm vắc xin phòng bệnh tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC - Ảnh: Bình An

Bước tiến quan trọng

BS.CKI Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa, Hệ thống Tiêm chủng VNVC, cho biết, trước đây vắc xin não mô cầu ACYW-TT chỉ áp dụng cho trẻ từ 12 tháng tuổi và phế cầu 20 chỉ dành cho người lớn từ 18 tuổi. Theo quyết định mới, cả hai vắc xin đều đã được phép tiêm cho trẻ từ 6 tuần tuổi.

"Việc Bộ Y tế phê duyệt mở rộng chỉ định cả hai loại vắc xin xuống mốc 6 tuần tuổi là bước tiến quan trọng trong chiến lược bảo vệ trẻ từ những tháng đầu đời, giai đoạn có nguy cơ cao nhất mắc các bệnh viêm màng não, nhiễm khuẩn huyết do não mô cầu cũng như các biến chứng nặng như viêm phổi, viêm màng não do phế cầu khuẩn gây ra", bác sĩ Chính nhận định.

Tại Việt Nam, Hệ thống Tiêm chủng VNVC đã triển khai tiêm vắc xin não mô cầu thế hệ mới ACYW-TT từ tháng 7-2025 và vắc xin phế cầu 20 từ tháng 5-2025.

Vắc xin não mô cầu ACYW-TT ứng dụng công nghệ đột phá, sử dụng protein cộng hợp từ giải độc tố uốn ván (TT) có cấu trúc liên kết phân tử hiện đại, giúp kích thích đáp ứng miễn dịch bền vững. Vắc xin giúp phòng ngừa 4 nhóm huyết thanh não mô cầu gây bệnh phổ biến là A, C, Y, W-135.

Còn vắc xin phế cầu 20 được sản xuất tại Bỉ theo công nghệ cộng hợp tiên tiến, phòng 20 type huyết thanh gây bệnh phổ biến. Vắc xin có phạm vi bảo vệ rộng hơn so với các vắc xin phế cầu có cùng công nghệ trước đó khi bổ sung các type huyết thanh độc lực cao như 8, 10A, 11A, 12F và 15B, mở rộng đáng kể độ bao phủ trước các type vi khuẩn phế cầu đang lưu hành.

Đánh giá về việc triển khai vắc xin phế cầu 20 cho trẻ từ 6 tuần tuổi, PGS.TS.BS Phạm Quang Thái, Phó Trưởng khoa Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương cho biết việc triển khai các vắc xin phế cầu thế hệ đầu đã giúp giảm đáng kể bệnh do các type huyết thanh được bao phủ bởi vắc xin, nhưng lại dẫn đến sự thay thế và gia tăng tần suất gây bệnh của các type gây bệnh ngoài vắc xin.

"Với phạm vi bảo vệ rộng hơn, vắc xin phế cầu 20 là giải pháp quan trọng, giúp mở rộng độ bao phủ của các type phế cầu nguy hiểm gây bệnh, từ đó bảo vệ sức khỏe cộng đồng một cách toàn diện hơn", PGS Thái kỳ vọng.

Việc mở rộng tuổi tiêm của hai vắc xin này xuống 6 tuần được đánh giá đặc biệt kịp thời trong bối cảnh số ca não mô cầu năm 2025 tăng gấp 6 lần so với cùng kỳ năm 2024. Trong khi đó, vắc xin phế cầu 20 hiện đã được hơn 40 quốc gia cấp phép cho trẻ em, phản ánh xu hướng toàn cầu ưu tiên sử dụng sớm vắc xin phế cầu thế hệ mới để mở rộng phạm vi bảo vệ.

Hai loại vi khuẩn nguy hiểm hàng đầu

Theo PGS Thái, các nghiên cứu từ năm 2011 đến nay đã chỉ ra nhiều type phế cầu gây bệnh phổ biến ở trẻ em, bao gồm 6A, 6B, 19A, 23F, 19F và 14 đều có trong vắc xin phế cầu 20.

Phế cầu khuẩn là nguyên nhân gây ra khoảng 1,6 triệu ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm. Đây là tác nhân phổ biến nhất gây viêm phổi đặc biệt ở trẻ nhỏ và người cao tuổi. Ngoài ra, vi khuẩn này còn gây các bệnh viêm màng não, viêm tai giữa, nhiễm khuẩn huyết. 30-50% trẻ sống sót sau viêm màng não do phế cầu phải chịu nhiều di chứng vĩnh viễn như điếc, mù, liệt, suy giảm trí nhớ.

Trong khi đó, não mô cầu gây viêm màng não và nhiễm khuẩn huyết tiến triển nhanh, có thể khiến bệnh nhân tử vong trong 24 giờ. Dù được chẩn đoán sớm và điều trị tích cực, tỷ lệ tử vong vẫn ở mức 10-20%, có thể lên tới 50% nếu điều trị muộn; riêng thể nhiễm khuẩn huyết tử vong tới 40%.

Khoảng 20% người sống sót chịu di chứng nặng như đoạn chi, chạy thận nhân tạo, co giật, động kinh, giảm thính lực hoặc suy giảm trí nhớ.

Trẻ em được bác sĩ khám sàng lọc trước khi tiêm vắc xin tại Hệ thống Tiêm chủng VNVC - Ảnh: An Nhiên

Trong cộng đồng, nguồn lây của các bệnh do phế cầu và não mô cầu chủ yếu đến từ người mang vi khuẩn nhưng không có triệu chứng, còn gọi là người lành mang trùng. Nhóm này có thể vô tình phát tán vi khuẩn khi ho, hắt hơi, nói chuyện ở môi trường đông người, khiến trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ dưới 1 tuổi dễ mắc bệnh.

Do đó, tiêm chủng vắc xin được xem là biện pháp phòng bệnh hiệu quả và giảm tỉ lệ người lành mang trùng, cắt đứt chuỗi lây truyền trong cộng đồng, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh, tử vong và hạn chế các di chứng nặng.

Già hóa dân số làm số người mắc các bệnh do phế cầu gia tăng

Không ít trường hợp bệnh nhân đang sinh hoạt bình thường nhưng chỉ sau một đợt viêm phổi do phế cầu đã bị suy kiệt, suy giảm chức năng phổi, sống phụ thuộc vào người chăm sóc…