Các nhà lãnh đạo chủ chốt Việt Nam hoặc đã đến thăm hoặc đón tiếp lãnh đạo một số nước thuộc gần như tất cả các khu vực địa lý của châu Phi.

Nâng cấp quan hệ

Chuyến công tác Nam Phi của Thủ tướng Phạm Minh Chính đạt kết quả nổi bật ngay trong ngày đầu tiên ông đặt chân đến (21-11), khi hai nước quyết định nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược, đưa Nam Phi trở thành quốc gia thứ hai tại châu Phi (sau Algeria) có tầm mức quan hệ này với Việt Nam.

Nam Phi nằm ở cực nam châu Phi, là nền kinh tế số 1 cũng là đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam tại châu Phi. Trước đó, tại khu vực Bắc Phi vào ngày 19-11, Việt Nam đã nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược với Algeria - nền kinh tế lớn thứ ba châu Phi. 

Còn vào tháng 8-2025, chuyến thăm của Chủ tịch nước Lương Cường đến Ai Cập cũng chứng kiến việc thiết lập quan hệ Đối tác toàn diện. Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn vào tháng 7-2025 cũng đã đến thăm Senegal (thuộc khu vực Tây Phi) và Morocco (Bắc Phi).

Ở chiều ngược lại, nhiều đoàn cấp nguyên thủ và người đứng đầu Chính phủ, cấp cao của các nước châu Phi cũng đã đến thăm Việt Nam. Có thể kể ra như Tổng thống Mozambique (tháng 9-2024), Tổng thống Guiné-Bissau (tháng 9-2024), Tổng thống Nam Phi (tháng 10-2025).

Trong bối cảnh thế giới biến động, việc củng cố và tăng cường quan hệ từ chính trị, kinh tế, ngoại giao đến thương mại, đầu tư với châu Phi - Trung Đông được xem là bước đi hợp lý. 

Vào tháng 10-2024, chuyến thăm của Thủ tướng Phạm Minh Chính đến Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) chứng kiến việc Việt Nam có Đối tác toàn diện đầu tiên tại Trung Đông - châu Phi, đồng thời hai bên cũng ký Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện (CEPA).

Năm 2025 cũng là năm cuối Việt Nam thực hiện Đề án Phát triển quan hệ giữa Việt Nam và các nước khu vực Trung Đông - châu Phi (bắt đầu từ năm 2016). Việc nâng cấp quan hệ với Nam Phi có thể xem như một sự tạm khép lại đầy ý nghĩa đề án này, đánh dấu cả ba nước mà Thủ tướng Phạm Minh Chính đến thăm lần này đều nâng cấp quan hệ với Việt Nam. 

Tại Kuwait ngày 17-11, Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng Thủ tướng Kuwait đã thông qua tuyên bố chung nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược.

Triển vọng hợp tác

Mối quan hệ giữa Việt Nam với châu Phi nói chung, và các nước mà Thủ tướng Phạm Minh Chính đến thăm lần này nói riêng, có một thuận lợi rất lớn là sự tin cậy về chính trị ở mức cao. Đây là kết quả của nền tảng hữu nghị có từ lịch sử cùng đấu tranh giành độc lập dân tộc, ủng hộ lẫn nhau trong phát triển đất nước giữa Việt Nam với các nước.

Nền tảng tốt đẹp này được kỳ vọng sẽ là động lực để Việt Nam với các nước thúc đẩy hơn nữa hợp tác thực chất. Tuy vậy, trái với kỳ vọng, quan hệ thương mại, đầu tư giữa Việt Nam với châu Phi vẫn chưa thực sự khởi sắc. Kim ngạch thương mại hai chiều với Nam Phi, đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam tại châu lục, cũng chỉ hơn 1,7 tỉ USD trong năm 2024.

Điều này rõ ràng là không tương xứng với quan hệ chính trị cũng như tiềm năng, tiềm lực của Việt Nam và châu Phi. Thực tế từ chuyến công tác lần này của Thủ tướng Phạm Minh Chính cho thấy các nỗ lực thúc đẩy quan hệ với châu Phi thực sự đi vào thực chất, hiệu quả. 

Minh chứng là tại Algeria, ngay sau hội đàm và diễn đàn kinh tế hai nước ngày 19-11, Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng Thủ tướng Algeria đã làm việc với các bộ, ngành liên quan hai nước để triển khai các cam kết đã thống nhất, khẩn trương thúc đẩy hợp tác trên các lĩnh vực nông nghiệp, nhất là trồng chuối, trồng chè, lúa gạo, nuôi trồng thủy sản.

Với Nam Phi, theo Đại sứ Nam Phi tại Việt Nam Vuyiswa Tulelo, có rất nhiều điều kiện thuận lợi để thúc đẩy hơn nữa hợp tác giữa hai nước. Nam Phi không chỉ đang là nước Chủ tịch G20 năm 2025 mà còn là Chủ tịch Cộng đồng Phát triển miền nam châu Phi (SADC) - một cơ chế gồm 16 nước khu vực phía nam châu Phi. 

"Trong khi Việt Nam giúp chúng tôi tiếp cận thị trường ASEAN, Nam Phi mở ra cánh cửa cho Việt Nam tại châu Phi thông qua Hiệp định Thương mại tự do lục địa châu Phi (AfCFTA). Sự hợp tác giữa hai nước có ý nghĩa lớn, chúng ta không phải là các quốc gia cạnh tranh mà là các quốc gia bổ trợ lẫn nhau trong quan hệ thương mại", đại sứ chia sẻ.

Cũng theo bà Tulelo, có thể xem hai nước là đối tác tự nhiên của nhau. Nhiều nguyên liệu thô như khoáng sản được xuất khẩu từ Nam Phi sang Việt Nam. Đổi lại, Việt Nam xuất khẩu lại sang Nam Phi điện thoại di động, máy tính và linh kiện.

"Nam Phi chưa phát triển mạnh xe điện, nhưng chúng tôi có các khoáng sản để sản xuất pin cho xe điện. Hãy tưởng tượng quan hệ hợp tác giữa Nam Phi và Việt Nam, trong đó Việt Nam sản xuất xe điện còn chúng tôi sản xuất pin cho những chiếc xe đó. Đây không chỉ là một quan hệ đối tác bền chặt và mang tính chiến lược, mà còn là một bước đột phá", bà Tulelo chỉ ra.

Việt Nam và Nam Phi nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược

Sau khi nâng cấp quan hệ, Việt Nam và Nam Phi phấn đấu nâng kim ngạch thương mại song phương lên 4 - 5 tỉ USD trong 2 đến 3 năm tới.