Nỗ lực tìm nguồn tạng thay thế đã đưa y học Mỹ đến những ca ghép thận heo đầu tiên trên người. Trong khi đó, một hướng tiếp cận từng được kỳ vọng là nuôi nội tạng người ngay trong cơ thể heo lại bị dừng vô thời hạn. Sự trái ngược này xuất phát từ đâu và liệu có hợp lý?

Dấu mốc mới của ghép tạng liên loài

Tháng 10-2025, một nhóm bác sĩ tại New York đã thực hiện ca ghép thận heo chỉnh sửa gene vào một bệnh nhân còn sống trong khuôn khổ thử nghiệm lâm sàng. Quả thận, được thiết kế để giống mô người và phát triển trong cơ thể heo, mang đến hy vọng cho những người phải chờ hằng năm trời để có tạng phù hợp. Đây là một trong sáu bệnh nhân tham gia thử nghiệm đầu tiên đối với ghép thận heo sang người.

Ghép tạng liên loài, hay xenotransplantation, được thúc đẩy bởi nhu cầu cấp thiết: hơn 100.000 người Mỹ đang trong danh sách chờ ghép tạng và hàng nghìn người tử vong mỗi năm vì không thể chờ thêm. 

Tuy nhiên rào cản lớn nhất là hệ miễn dịch, vốn luôn nhận diện mô từ loài khác như vật thể xâm nhập. Ngay cả khi dùng nội tạng đã chỉnh sửa gene, bệnh nhân vẫn cần thuốc ức chế miễn dịch mạnh và nguy cơ đào thải vẫn thường trực.

Một trường hợp tại New Hampshire đầu năm 2025 ghi nhận thận heo chỉnh sửa gene hoạt động được chín tháng trước khi phải lấy ra vì suy giảm chức năng. Thành công bán phần này cho thấy triển vọng nhưng cũng nhấn mạnh thách thức của ghép tạng xuyên loài.

Vì sao ý tưởng "nuôi tạng người trong heo" bị dừng lại?

Hơn một thập niên trước, giới khoa học theo đuổi chiến lược khác: tạo nội tạng người hoàn chỉnh từ tế bào người bên trong phôi heo. Phương pháp này về lý thuyết có thể tạo ra tạng hoàn toàn tương thích với bệnh nhân, gần như chấm dứt nguy cơ đào thải. Một số thí nghiệm trên động vật đã thành công.

Năm 2015, Viện Y tế quốc gia Mỹ (NIH) bất ngờ tạm dừng tài trợ cho nghiên cứu này. Lo ngại chính không nằm ở kỹ thuật, mà ở câu hỏi đạo đức: điều gì xảy ra nếu tế bào người di chuyển vào não động vật, khiến chúng phát triển các đặc tính "giống người" về nhận thức? 

Các nhóm vận động bảo vệ động vật cảnh báo rằng những sinh vật lai như vậy có thể cần được đối xử như con người với đầy đủ quyền lợi nghiên cứu.

Nỗi lo về ranh giới đạo đức

Trọng tâm tranh luận xoay quanh khái niệm "vị thế đạo đức". Một sinh vật có cảm giác đau khác với sinh vật có khả năng tự nhận thức bản thân đang đau. Nếu tế bào người làm thay đổi nhận thức của heo, khiến chúng có trải nghiệm phức tạp hơn, mức độ bảo vệ đạo đức sẽ phải thay đổi tương ứng.

Tuy nhiên cách diễn giải này theo các chuyên gia đạo đức sinh học lại chứa mâu thuẫn. Nếu năng lực nhận thức là yếu tố quyết định vị thế đạo đức, lẽ ra mọi loài có trí tuệ cao như cá heo hay tinh tinh cũng phải được xem xét tương tự khi cấy ghép tế bào của chúng, nhưng thực tế không phải vậy. Ranh giới đạo đức trong nghiên cứu thường dựa trên việc một sinh vật có phải là con người hay không, chứ không hoàn toàn dựa trên khả năng nhận thức.

Một phôi heo chứa tế bào người không trở thành con người chỉ vì có vài gene người. Cũng như bệnh nhân ghép thận không trở thành một phần của người hiến tạng, và heo mang gene người để phục vụ ghép tạng cũng không được gọi là "nửa người nửa heo".

Trong khi ghép tạng heo vào người đang được đẩy mạnh, việc nuôi tạng người trong heo vẫn bị treo vì nỗi lo "heo quá giống người". Các nhà đạo đức học cho rằng nỗi lo này dựa trên một giả định sai: rằng chỉ cần có tế bào người là động vật sẽ đổi sang bản chất con người.

Điều hợp lý hơn để thảo luận là phúc lợi động vật, liệu động vật có bị đau đớn, bị đối xử như công cụ sản xuất tạng hay không, thay vì lo sợ chúng sẽ đạt đến vị thế đạo đức của con người.

Dù còn nhiều tranh luận, cả hai hướng tiếp cận đều phản ánh nỗ lực của khoa học nhằm giải bài toán thiếu hụt nội tạng. Câu hỏi còn lại là xã hội sẵn sàng chấp nhận điều gì: con người mang một phần mô của heo, hay heo mang một phần mô của con người?

Ghép tạng có giúp con người trường sinh bất lão?

Những tiến bộ vượt bậc trong y học cấy ghép giúp kéo dài tuổi thọ cho hàng triệu người, nhưng liệu ghép tạng có giúp con người 'trẻ mãi không già' hay đảo ngược thời gian sinh học?