Để nâng cao tuổi thọ và chất lượng sống của người Việt, các chuyên gia cho rằng trước hết phải đảm bảo người dân được ăn thực phẩm sạch, uống sản phẩm an toàn và sống trong môi trường sạch.

Ông Đặng Huy Quốc Thịnh - Chủ tịch Hội Y học chăm sóc giảm nhẹ Việt Nam, nguyên Phó giám đốc Bệnh viện Ung bướu - cho biết hiện vấn đề an toàn thực phẩm và ô nhiễm môi trường đang trở thành mối quan tâm hàng đầu của xã hội. Đây không chỉ là nỗi lo của người dân, mà ngay cả đội ngũ y tế cũng cảm thấy bất an.

Ăn uống trong... lo lắng

Nhiều bác sĩ, dược sĩ chia sẻ rằng ngay cả khi lựa chọn thực phẩm, thuốc men cho bản thân và gia đình, họ cũng không thể biết chắc đâu là sản phẩm an toàn, đâu là hàng giả, hàng kém chất lượng. Bác sĩ cũng loay hoay giữa "ma trận" thực phẩm.

Trên thị trường, hàng loạt loại thực phẩm chức năng, thuốc bổ, thuốc chữa bệnh được quảng cáo rầm rộ đánh vào tâm lý người tiêu dùng. Thế nhưng, thực tế đã có nhiều vụ phát hiện sản phẩm giả, không rõ nguồn gốc hoặc không đủ hàm lượng hoạt chất như công bố. 

Với người dân bình thường, việc phân biệt thật - giả gần như là không thể, bởi họ chỉ có thể dựa vào cảm quan, nhãn mác hay độ uy tín của thương hiệu. 

Ngay cả nhân viên y tế cũng không có công cụ chuyên biệt để kiểm tra chất lượng sản phẩm hằng ngày. Điều này khiến nhiều người rơi vào tình trạng "ăn uống trong lo sợ", sử dụng thuốc mà không biết liệu mình đang chữa bệnh hay vô tình gây hại cho sức khỏe.

Đáng ngại hơn, tình trạng thuốc không đủ hàm lượng hoặc không đạt chuẩn còn khiến việc điều trị bệnh gặp khó khăn. Khi bác sĩ kê đơn và theo dõi đáp ứng của bệnh nhân sẽ dựa trên kết quả điều trị để đánh giá hiệu quả chuyên môn. 

Nhưng nếu thuốc kém chất lượng, kết quả bị sai lệch, khiến bác sĩ không biết vấn đề nằm ở hướng điều trị hay ở chính chất lượng thuốc. Điều này làm giảm hiệu quả y khoa, ảnh hưởng đến niềm tin của người bệnh đối với hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Với thực phẩm, hiện nay người tiêu dùng gần như chỉ có thể tự bảo vệ mình bằng cách chọn mua ở những nơi uy tín, có thương hiệu rõ ràng. Tuy nhiên, đây chỉ là giải pháp mang tính cá nhân, không thể giải quyết tận gốc vấn đề. Muốn đảm bảo an toàn thực phẩm thực sự, cần có cơ chế giám sát nghiêm ngặt, thường xuyên và ngẫu nhiên, thay vì chỉ kiểm tra mang tính hình thức hoặc báo trước. 

Đặc biệt, yếu tố con người đóng vai trò then chốt: những người quản lý, kiểm định và giám sát trong lĩnh vực này phải thực sự có tâm, có tầm và có tinh thần trách nhiệm. Cùng với đó, ý thức của người sản xuất, chế biến thực phẩm và dược phẩm phải được nâng cao. 

Về phía người dân, mỗi cá nhân cũng cần chủ động xây dựng thói quen ăn sạch, sống lành mạnh, ưu tiên thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng.

Những giải pháp an toàn thực phẩm

PGS Đỗ Văn Dũng, giảng viên Trường đại học Y Dược TP.HCM, đề xuất những giải pháp an toàn thực phẩm. Nhà nước cần rà soát và cập nhật các tiêu chuẩn về dư lượng hóa chất, kháng sinh, phụ gia thực phẩm theo chuẩn quốc tế. 

Kiểm soát chất lượng giống cây trồng, vật nuôi, thức ăn chăn nuôi và đặc biệt là việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y. Áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc (blockchain, mã QR) buộc các chuỗi cung ứng phải minh bạch hóa thông tin từ trang trại đến bàn ăn.

Ngoài ra, Nhà nước tiếp tục tăng cường thanh tra kiểm tra đột xuất, xử phạt nghiêm minh, công khai danh tính và đình chỉ hoạt động vĩnh viễn đối với các cơ sở vi phạm nghiêm trọng để tạo tính răn đe cao nhất. 

Đồng thời đầu tư và hỗ trợ mô hình nông nghiệp xanh như cung cấp vốn, kỹ thuật cho các mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ, VietGAP, GlobalGAP, không sử dụng hóa chất độc hại. Tạo các kênh phân phối thuận tiện và quảng bá cho sản phẩm đạt chuẩn an toàn.

Nhà nước cũng cần truyền thông giáo dục cho người dân về tác hại của thực phẩm bẩn, hướng dẫn người dân nhận biết và lựa chọn thực phẩm an toàn (có nguồn gốc, nhãn mác rõ ràng).

Giảm khí thải, xanh hóa môi trường

Khác với thực phẩm - thứ có thể lựa chọn, ô nhiễm không khí là yếu tố mà không ai có thể tránh khỏi. Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có tỉ lệ sử dụng phương tiện cá nhân cao nhất thế giới, đặc biệt là xe gắn máy. 

Khí thải từ hàng chục triệu xe lưu thông mỗi ngày trở thành nguồn ô nhiễm không khí lớn nhất tại các đô thị. Cùng với đó, quá trình phát triển công nghiệp cũng tạo ra lượng khí thải đáng kể từ các khu chế xuất, nhà máy...

Trước thực trạng này, Nhà nước đã và đang triển khai nhiều chính sách để kiểm soát ô nhiễm, hướng tới phát triển bền vững. Một trong những mục tiêu quan trọng là đến năm 2050 Việt Nam phấn đấu đạt "Zero Carbon", từng bước giảm và tiến tới loại bỏ khí thải carbon bằng cách chuyển đổi từ phương tiện chạy xăng, dầu sang chạy điện. 

Cùng với đó, Chính phủ đang tăng cường giám sát khí thải công nghiệp, thúc đẩy doanh nghiệp áp dụng công nghệ xanh và phát triển giao thông công cộng hiện đại như tàu điện, xe buýt điện...

Về các giải pháp cho môi trường xanh sạch, PGS Đỗ Văn Dũng cho rằng trọng tâm cần kiểm soát nguồn phát thải và phát triển hạ tầng xanh. Nhà nước cần hoàn thiện khung pháp lý và kỹ thuật bằng cách siết chặt các quy định về tiêu chuẩn khí thải phương tiện giao thông và xây dựng lộ trình hợp lý để loại bỏ dần các phương tiện cũ, không đạt chuẩn, yêu cầu các công trình xây dựng phải có biện pháp che chắn... 

Đầu tư phát triển hệ thống giao thông công cộng hiện đại và khuyến khích sử dụng phương tiện xanh (như xe điện, xe đạp).

Cuối cùng, về các hành động liên quan đến người dân, Nhà nước cần vận hành hiệu quả hệ thống quan trắc không khí bằng cách công khai minh bạch và thường xuyên (hàng giờ) chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại các khu vực, kèm theo cảnh báo sức khỏe và khuyến nghị hành động kịp thời cho người dân.

Vì một Việt Nam khỏe mạnh trường thọ - Kỳ 1: Khám sàng lọc miễn phí ra sao?

Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị nhấn mạnh chuyển trọng tâm từ chữa bệnh sang phòng bệnh, trong đó đặt mục tiêu tổ chức khám sức khỏe, sàng lọc miễn phí cho người dân.