Phục tráng lúa Nàng thơm Chợ Đào chất lượng cao tại ấp Cầu Chùa, xã Mỹ Lệ, huyện Cần Đước (Long An) - Ảnh: TÚ NGUYÊN

Tuy nhiên, cái gốc vẫn là chuyện người nông dân phải tự thân làm mới cách suy nghĩ, cách làm, nâng chất lượng cây lúa, hạt gạo ngay từ thửa ruộng nhà mình.

Trước tiên, cần hạn chế dùng phân vô cơ (hóa học). Nông dân không ngại bón phân đạm từ 300-350kg/ha thay vì chỉ cần khoảng 240kg/ha là đủ. Cây lúa tốt nhưng không khỏe, kéo theo đó phải sử dụng nhiều thuốc trừ sâu, bệnh hại phát sinh.

Chi phí sản xuất tăng, sản phẩm có nguy cơ tồn dư độc chất, khó xuất khẩu, giảm lợi nhuận. Sự lạm dụng phân vô cơ đem đến hệ lụy: ô nhiễm môi trường, đất cạn kiệt dưỡng chất, tác động xấu đến chất lượng hạt và năng suất giảm dần về lâu dài.

Tại các hội thảo nông nghiệp, các nhà khoa học cùng nhiều nông dân đã sản xuất lúa chất lượng cao khuyến cáo: mức gieo sạ chỉ nên từ 120-150kg/ha nhưng nhà nông vẫn sạ dày hơn, hi vọng thu hoạch năng suất hơn. Việc này lợi bất cập hại.

Sạ dày, cây lúa dễ mắc bệnh, và lại dùng thuốc, nguy cơ tồn dư độc chất trong gạo, khó cạnh tranh trên thị trường nhập khẩu gạo chất lượng cao. Và tất nhiên cũng sẽ tác hại đến sức khỏe người tiêu dùng trong nước. Hóa chất độc hại khó phân hủy sẽ làm hoang hóa đất.

Để có hạt gạo Việt chất lượng cao, giải pháp căn cơ, bền vững, thân thiện với môi trường, người nông dân phải điều chỉnh quán tính canh tác, tiến tới một nền nông xanh mà hướng tiếp cận là xây dựng một nền nông nghiệp hữu cơ.

Trong đó chủ yếu dựa vào sự luân canh, sử dụng phân chuồng đã qua ủ nóng, phân xanh, phân vi sinh và áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại tổng hợp để canh tác, hạn chế đến mức thấp nhất việc dùng thuốc.

Từ đó sẽ duy trì được độ phì nhiêu của đất, hạn chế dư lượng độc chất, ít gây ô nhiễm nguồn nước, tăng giá trị sản phẩm, tăng thu nhập trong khi chúng ta có sản phẩm tốt hơn.

Kinh nghiệm bản thân tôi và một số hộ ở ấp Cầu Chùa, xã Mỹ Lệ, huyện Cần Đước (Long An) sau năm năm bón hoàn toàn phân hữu cơ cho lúa: lúc đầu năng suất có giảm hơn, thương lái mua với giá "đánh đồng" với lúa bón phân hóa học, có khi còn bị chê hạt lúa không bóng mẩy.

Nhưng những năm sau đó năng suất tăng dần, phân bón giảm dần, giảm chi phí đầu vào, có tăng thêm thu nhập.

Hiện nay, nhiều hộ nông dân ấp Cầu Chùa toàn sử dụng phân hữu cơ, làm lúa sạch, chất lượng cao do doanh nghiệp địa phương bao tiêu sản phẩm với giá cao hơn giá thị trường 20%. Giá phân hữu cơ tương đối ổn định và không cao hơn phân hóa học.

Cho dù giá phân bón hóa học có "nhảy múa" theo thị trường, người dùng phân hữu cơ không bị ảnh hưởng nhiều.

Năm 2017, các sản phẩm phân hữu cơ chỉ chiếm 5% so với phân hóa học, tỉ lệ quá ít trong xu hướng tiến tới một nền nông nghiệp hữu cơ và chất lượng cao.

Ngành nông nghiệp nên có nhiều biện pháp vận động, hỗ trợ nông dân sử dụng phân hữu cơ, có cách bao đầu ra sản phẩm giá cao để nông dân hứng thú dùng phân hữu cơ. Cần có biện pháp ưu đãi cho doanh nghiệp sản xuất phân hữu cơ.

Theo tôi, hiện nay các bộ giống mới chất lượng cao hãy còn quá hạn chế. Các nhà khoa học nông nghiệp phải nghiên cứu cho ra ruộng đồng nhiều bộ giống mới chất lượng cao (điển hình như giống ST24 của Anh hùng lao động, tiến sĩ Hồ Quang Cua).