Đó là trưng bày lưu động Khát vọng tự do mà Ban Quản lý Di tích Nhà tù Hỏa Lò và Bảo tàng Chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày phối hợp tổ chức.

Tại đây, người xem xúc động đọc lại những câu chuyện vượt ngục táo bạo khó tin mà các chiến sĩ cách mạng với khát vọng tự do mãnh liệt đã dũng cảm thực hiện dù biết chờ đợi mình có thể là cái chết giữa ngàn khơi, nơi rừng thiêng nước độc, những đòn tra tấn tàn bạo nếu thất bại.

Cuộc vượt ngục quy mô và thành công nhất

Nhà tù Hỏa Lò từng chứng kiến những cuộc vượt ngục "thần kỳ" vào những năm 1932, 1945, 1951 với các tên gọi: Thăng thiên - trèo tường, Độn thổ - chui xuống cống ngầm hay Đi qua cửa ngục.

Tháng 3-1945, nhân cơ hội Nhật đảo chính Pháp, chiếm quyền quản lý nhà tù, cuộc vượt ngục bằng đường cống ngầm của hơn 100 tù chính trị Nhà tù Hỏa Lò được coi là cuộc vượt ngục quy mô và thành công nhất.

Thoát khỏi ngục tù, các đồng chí đã trở về địa phương, tham gia lãnh đạo cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng tháng 8-1945.

Trong 15 năm (1930 - 1945), tại Nhà tù Sơn La diễn ra hai cuộc vượt ngục vào năm 1941 và 1943. Bởi lẽ, nhà tù ở nơi rừng thiêng nước độc nên hành trình "Vượt khỏi đại ngàn" của người tù nơi đây gặp muôn vàn khó khăn.

Cuộc vượt ngục ngày 3-8-1943 của những nhà cách mạng Nguyễn Lương Bằng, Trần Đăng Ninh, Lưu Đức Hiểu và Nguyễn Văn Trân thành công là sự chuẩn bị tỉ mỉ, chu đáo trong hai năm của Chi bộ Nhà tù Sơn La, từ việc chuẩn bị bản đồ, thẻ thuế thân, lương thực đến việc luyện tập để đi bộ được 20 - 30km/ngày và giác ngộ được anh Lò Văn Giá - người thanh niên dân tộc Thái mưu trí, dũng cảm dẫn đường.

Người xem trưng bày ngậm ngùi khi biết khi quay trở lại Sơn La, anh Lò Văn Giá bị thực dân Pháp bắt, tra tấn dã man rồi mang đi thủ tiêu.

5 tháng đào hầm bằng muỗng vượt ngục thành công từ Trại Phú Quốc

Vượt ngục trên đất liền đã khó, vượt ngục giữa khơi xa càng gian nan gấp bội. Trưng bày cho người xem nghẹn ngào khi đọc về bao cuộc vượt ngục thất bại của các chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày ở Nhà tù Côn Đảo, bao người con ưu tú của Tổ quốc đã nằm lại lòng biển sâu.

Cùng với đó là niềm xúc động lớn khi được thấy những cuộc vượt ngục thành công như một kỳ tích của các chiến sĩ tại trại giam tù binh Phú Quốc.

Tháng 8-1968, được sự chấp thuận của cấp ủy Đảng, những người tù tổ chức đào hầm vượt ngục. Lúc đầu có 6 người, về sau lên tới 15 người, chia 3 người một ca: người thứ nhất đào, người thứ hai chuyển đất vào túi làm bằng ống quần, người thứ ba dùng dây kéo ra ngoài.

Đường hầm dài 120m, số đất mang lên khoảng 20m³. Sau gần 5 tháng đào hầm, tối 19-1-1969, 21 chiến sĩ đã vượt ngục thành công. Đây là cuộc vượt ngục đầu tiên bằng đường hầm thành công ở Trại giam tù binh Phú Quốc.

Một cuộc vượt ngục bằng đào hầm nữa ở nhà tù này vào tháng 5-1971. Từ tháng 1-1971, tù binh phân khu A5 đã tiến hành đào hầm, dùng cơm trộn với xà phòng, đất sét làm miệng hầm, dùng gỗ làm nắp hầm.

Đường hầm dài 120m, có đoạn sâu 1,5m, được đào bằng những dụng cụ thô sơ, do tù binh tự làm từ muỗng, ca, ấm, cà mèn. Đêm 12-5-1971, 27 tù binh của trại A5 lặng lẽ xuống hầm, trốn thoát…

Tại nhiều nhà tù khác, các chiến sĩ cũng đã tổ chức những cuộc vượt ngục như: Buôn Ma Thuột, Đắk Mil, Chợ Chu (Thái Nguyên), Bắc Ninh, Hội An, Nhà lao Thiếu nhi Đà Lạt …

Đội ngũ giám thị, mật thám chuyên nghiệp cùng hệ thống canh gác cẩn mật cũng không thể ngăn được những trái tim dũng cảm, khát khao tìm về tự do, về với cách mạng, với nhân dân.

"Ba người vượt ngục Guyane": Để tin yêu - dù cuộc đời có những éo le lịch sử

TTCT - Cuốn sách 505 trang này là một khảo cứu công phu, chứa nhiều sử liệu và chân dung, chuyện tù đày và vượt ngục, cùng những hành trình lạ lùng...