Dù có nước máy nhưng hằng ngày chị Lê Thị Huệ (Q.12) vẫn sử dụng nước giếng - Ảnh: LÊ PHAN

Tại TP.HCM, với lưu lượng khai thác nước ngầm hơn 716.000m³/ngày, người dân sử dụng nước ngầm có nguy cơ ảnh hưởng sức khỏe (khi sử dụng), chưa kể nạn ô nhiễm, lún sụt, ngập nước...

Bảo vệ nguồn nước ngầm là cần thiết, nhưng đến nay việc kiểm soát, hạn chế khai thác nguồn tài nguyên này vẫn rất nan giải.

62% mẫu nước giếng không đạt chất lượng

Kết quả giám sát chất lượng nước ngầm trong tháng 7-2017 của Trung tâm Y tế dự phòng TP.HCM cho thấy chất lượng nguồn nước ngầm tại nhiều nơi diễn biến xấu.

Trong 24 mẫu nước được lấy ngẫu nhiên tại 12 quận, huyện trên địa bàn TP, có hơn 62% không đạt chỉ tiêu về hóa lý, vi sinh. Trong đó chủ yếu là độ pH, hàm lượng amoni vượt tiêu chuẩn cho phép. 

Có những mẫu nước (khu vực đường Trịnh Đình Trọng, Q.Tân Phú) có hàm lượng amoni 19mg/lít, vượt hơn 6 lần tiêu chuẩn cho phép. Nhiều mẫu nước có sự xuất hiện của vi khuẩn Ecoli và Coliform (gây bệnh đường ruột).

Không chỉ các mẫu nước giếng tại các hộ dân bị ô nhiễm, ngay cả mẫu nước giếng được Trung tâm Y tế dự phòng giám sát tại các cơ sở cung cấp nước có sử dụng nước giếng khoan cho mục đích sản xuất, chế biến thực phẩm (công suất dưới 1.000m3/ngày đêm) cũng không đạt chất lượng. 

Kết quả giám sát tại 12 cơ sở ở Q.Bình Tân với 12 mẫu nước được xét nghiệm thì có tới 11 mẫu không đạt về các chỉ tiêu như: độ pH, hàm lượng sắt, mangan...

Dù nước giếng tại nhiều nơi không đạt chất lượng nhưng nhiều hộ dân vẫn sử dụng cho sinh hoạt, thậm chí ăn uống hằng ngày. Chị Lê Thị Huệ, ngụ P.Hiệp Thành, Q.12, cho biết gia đình chị vẫn sử dụng song song hai hệ thống nước máy và nước ngầm. 

"Cũng nghe nói nước giếng nhiễm thạch tín (asen), chì... nhưng trước đây gia đình không có thời gian đi xét nghiệm nên cứ sử dụng để ăn uống. Đến nay đã gắn đồng hồ nước nhưng nhà tôi chưa lắp được ống nước dẫn vào nhà để sử dụng nên lúc nấu ăn mới dùng nước máy, còn tắm giặt vẫn dùng nước giếng" - chị Huệ cho biết.

Chị Nguyễn Thị Hồng Anh, ngụ xã Trung Chánh, huyện Hóc Môn, cho biết từ lúc được lắp đặt hệ thống nước sạch đến nay, gia đình chị vẫn chưa sử dụng một mét khối nước nào. Nguyên nhân là nhà chị neo người nên không thể tự lắp hệ thống nước vào nhà, nhờ người ngoài thì sợ ảnh hưởng đến đồng hồ nước sẽ bị phạt. 

Hiện tại gia đình chị Hồng Anh vẫn mua nước đóng bình để ăn uống, còn tắm giặt vẫn sử dụng nước ngầm.

Ảnh hưởng sức khỏe, ô nhiễm, ngập nước

Thông thường, người dân sử dụng nước giếng lắng lọc lại bằng các thiết bị thông thường vì nghĩ rằng có thể loại được những tạp chất hay vi khuẩn. Tuy nhiên, theo bác sĩ Nguyễn Thị Vy Uyên - phó giám đốc Trung tâm Y tế dự phòng TP.HCM, các bình lọc nước có các lõi lọc sứ gần như không có tác dụng lọc vi khuẩn. 

Chỉ những thiết bị lọc nước có chứa tia UV hay đun sôi mới có thể diệt được vi khuẩn tồn tại trong nước, nhưng cách này lại chưa thể lọc hết những tạp chất khác có trong nước mà amoni là một ví dụ.

Trong khi đó, nước có hàm lượng amoni cao kết hợp với oxy chuyển hóa thành nitrat, nitrit. Nếu sử dụng nước này trong một thời gian dài sẽ gây nguy cơ ung thư. "Chất nitrat, nitrit khi vào cơ thể tích tụ dần và kích hoạt các tế bào ung thư phát triển" - bác sĩ Uyên cảnh báo.

Ngoài ảnh hưởng sức khỏe cho người sử dụng, các nghiên cứu khoa học gần đây cũng chỉ ra rằng việc khai thác nước ngầm quá mức là nguyên nhân gây ra hiện tượng lún, sụt, gia tăng nguy cơ ngập nước. 

Nhóm nghiên cứu của Trung tâm quản lý nước và biến đổi khí hậu, Đại học Quốc gia TP.HCM cho rằng kết quả phân tích ảnh viễn thám cho thấy TP.HCM đang có dấu hiệu lún trên diện rộng. Hiện tượng này làm gia tăng mức độ ngập lụt đô thị, và một trong những nguyên nhân được đưa ra là do tình trạng khai thác nước ngầm.

Thêm vào đó, việc khai thác nước ngầm quá mức cũng dẫn đến hiện tượng thông tầng giữa các tầng địa chất, dẫn đến tình trạng ô nhiễm nước ngầm vì thế cũng lan rộng.

Những hệ lụy khai thác nước ngầm quá mức đã được cảnh báo nhưng hiện nay việc kiểm soát tình trạng này gặp nhiều khó khăn. 

Theo Sở Tài nguyên và môi trường, do Luật tài nguyên nước không yêu cầu các trường hợp khai thác nước ngầm dưới 10m3/ngày phải xin phép... nên việc ban hành vùng cấm khai thác nước ngầm cũng là việc không khả thi dù TP đã cung cấp 100% nước sạch cho người dân.