Cáo trạng đã truy tố vắng mặt các bị cáo này, trong đó bà Lê Phương Nga (cựu Chánh văn phòng Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM) được xác định đã xuất cảnh nên chưa ghi được lời khai. Vậy khi bị cáo bị truy nã trở về, đầu thú trong giai đoạn xét xử thì quy trình xử lý như thế nào?

Có thể thu thập lời khai của bị cáo tại tòa

Cáo trạng xác định bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn, bà Nguyễn Thị Tích, ông Trần Đăng Tấn, ông Trương Sĩ Hiệp, bà Lê Thanh Thy, bà Lê Phương Nga đã xuất cảnh ra nước ngoài trước khi khởi tố bị can. Hiện không xác định được những người trên đang ở đâu, Cơ quan cảnh sát điều tra Công an TP.HCM đã ra quyết định truy nã, phát thư kêu gọi ra đầu thú để hưởng chính sách khoan hồng.

Tuy nhiên trước khi vụ án được đưa ra xét xử, bà Lê Phương Nga đã về nước đầu thú. Hiện bà Nga được tại ngoại hầu tòa. Ngoài bà Nga, sau khi bị truy tố, ông Trương Sĩ Hiệp cũng trở về và hiện đang bị áp dụng biện pháp tạm giam từ ngày 24-9-2025.

Theo luật sư Đặng Hoài Vũ (Đoàn luật sư TP.HCM), trường hợp trong giai đoạn chuẩn bị xét xử hoặc giai đoạn xét xử, bị can, bị cáo trở về, đầu thú hoặc bắt được bị can, bị cáo thì tòa án giải quyết vụ án theo thủ tục chung.

Đồng thời, theo quy định tại điều 280 Bộ luật Tố tụng hình sự và thông tư liên tịch số 02/2017, giai đoạn chuẩn bị xét xử, thẩm phán chủ tọa phiên tòa có thể đánh giá và đưa ra các quyết định.

Nếu thẩm phán đánh giá các chứng cứ đó không thể bổ sung tại giai đoạn chuẩn bị xét xử và tại phiên tòa và khi có vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng thì trả hồ sơ yêu cầu viện kiểm sát điều tra bổ sung.

Thứ hai, tòa án tiến hành ấn định thời gian xét xử có mặt bị cáo trong trường hợp trong quá trình điều tra, cơ quan điều tra đã đảm bảo tuân thủ đầy đủ về thủ tục tố tụng theo quy định thì đối với các chứng cứ khác như lời khai, đối chất, chứng cứ về nhân thân, tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; nguyên nhân, điều kiện phạm tội, mục đích, động cơ phạm tội... thì tòa án hoàn toàn có thể thu thập trong quá trình chuẩn bị xét xử và tại phiên tòa. 

Vì lý do tại phiên tòa có đầy đủ các phần hỏi, tranh tụng đối đáp là đủ để hội đồng xét xử xét hỏi và đánh giá, làm rõ các chứng cứ.

Thứ ba, trong quá trình xét xử nếu trường hợp tại phiên tòa cần xác minh thu thập chứng cứ thì hội đồng xét xử hoàn toàn có quyền tạm ngừng phiên tòa để thu thập bổ sung tài liệu, chứng cứ mới hoặc hoãn phiên tòa khi có căn cứ.

Do đó trong trường hợp bị cáo bị truy nã đầu thú trong giai đoạn chuẩn bị xét xử thì tùy vào đánh giá nhận định của thẩm phán chủ tọa phiên tòa mà có thể yêu cầu trả hồ sơ điều tra bổ sung, hoặc ấn định thời gian xét xử có mặt bị cáo, hoặc trong quá trình xét xử có thể tạm ngừng phiên tòa hoặc hoãn phiên tòa để bổ sung tài liệu chứng cứ.

Bỏ trốn sẽ bị xét xử vắng mặt, từ bỏ quyền tự bào chữa

Theo luật sư Nguyễn Hồng Lĩnh (Đoàn luật sư TP.HCM), trước đây Bộ luật Tố tụng hình sự quy định trường hợp bị can bỏ trốn, không biết bị can ở đâu thì sẽ tạm đình chỉ đối với bị can và tiến hành truy nã bị can, khi nào bắt được bị can thì sẽ phục hồi điều tra và tiếp tục xử lý.

Thực tế thời gian qua không ít bị can bỏ trốn trong quá trình điều tra, làm ảnh hưởng đến công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Đồng thời trong giai đoạn điều tra, truy tố, xét xử, chưa có bản án có hiệu lực pháp luật nên nhiều quốc gia từ chối dẫn độ.

Tuy nhiên Luật sửa đổi Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2025 đã bổ sung quy định cơ quan điều tra có thể kết luận điều tra đề nghị truy tố bị can, viện kiểm sát có thể truy tố bị can, tòa án có thể xét xử vắng mặt bị cáo khi đã có đủ căn cứ và bảo đảm quyền bào chữa cho bị can, bị cáo theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự trong trường hợp bị can, bị cáo trốn hoặc không biết bị can, bị cáo ở đâu và việc truy nã không có kết quả.

Điều này cho thấy pháp luật Việt Nam đã thiết lập một cơ chế tố tụng đầy đủ và rất chặt chẽ để xử lý tình huống bị cáo bỏ trốn. Mục đích không chỉ là bảo đảm việc xét xử không bị đình trệ, mà còn là đảm bảo quyền con người, đặc biệt là quyền bào chữa - ngay cả khi người đó không có mặt.

Tuy nhiên, về mặt thực tiễn thì việc xét xử vắng mặt luôn là bất lợi lớn đối với bị cáo, bởi lẽ bị cáo mất quyền tự trình bày, mất cơ hội trả lời trực tiếp câu hỏi trước hội đồng xét xử, không thể phản bác những chứng cứ buộc tội hoặc trình bày các tình tiết giảm nhẹ cho mình.

Thứ hai, việc bỏ trốn không chỉ không có lợi mà còn có thể bị xem xét, đánh giá là gây cản trở hoạt động điều tra, truy tố, xét xử - một tình tiết bất lợi trong quá trình lượng hình của bị cáo. Thứ ba, bản án tuyên vắng mặt vẫn có hiệu lực pháp luật.

Việc bỏ trốn còn kéo theo nhiều hệ lụy khác như bị hạn chế quyền cư trú, lao động, không được hưởng các chế độ y tế - xã hội hợp pháp, đồng thời không thể trở về nước khi gia đình có biến cố quan trọng.

TAND TP.HCM kêu gọi Chủ tịch AIC Nguyễn Thị Thanh Nhàn ra đầu thú để hưởng khoan hồng

TAND TP.HCM quyết định đưa vụ án vi phạm quy định về đấu thầu liên quan đến bà Nguyễn Thị Thanh Nhàn, Công ty AIC và Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM ra xét xử vào ngày 9-12. Đồng thời, tòa án cũng có thông báo kêu gọi bà Nhàn và đồng phạm đầu thú.