Cuối năm 2008, anh trở lại Tehran thăm gia đình bên vợ trong mười ngày. Chỉ một ngày sau, anh vội vã rời Iran với thái độ hoảng sợ. Hai tuần sau, vào ngày 16-1-2009, Sabben lái xe máy rời khỏi đường gần Dubai và tử vong vì bị gãy cổ.

Ai là người đưa vi rút Stuxnet xâm nhập?

Bà mẹ kể: "Erik là người rất giỏi giữ bí mật riêng tư. Nó tốt nghiệp chương trình kỹ thuật số về tính toán các vật thể chuyển động. Nó là thiên tài về máy tính. Gia đình chúng tôi đều nghĩ tai nạn kỳ lạ quá".

Vợ Sabben nhớ lại: "Anh ấy rất buồn và nhất quyết kêu chúng tôi phải rời Iran ngay lập tức". Điều mà gia đình không biết, đó là Sabben phải sống cuộc sống hai mặt với bí mật đã theo anh xuống mồ.

Năm 2010, tức một năm rưỡi sau tai nạn của Sabben, thế giới biết tin cơ sở hạt nhân Natanz cách Tehran 300km đã bị vi rút Stuxnet tấn công.

Nhiều năm sau đó, không ai biết bằng cách nào vi rút Stuxnet lại có thể xâm nhập cơ sở Natanz bởi cơ sở này được xây dựng dưới lòng đất và không kết nối mạng Internet với bên ngoài, như vậy chỉ người trong nội bộ mới có thể phá hoại.

Đến năm 2019, báo De Volkskrant (Nhật báo Nhân dân) ở Hà Lan cộng tác với trang tin Yahoo News (Mỹ) mới tiết lộ một điệp viên của Tổng cục Tình báo và an ninh Hà Lan (AIVD) đã cài vi rút Stuxnet vào cơ sở Natanz theo yêu cầu của các cơ quan an ninh Mỹ và Israel.

Song lúc đó vẫn còn nhiều nghi vấn như điệp viên đó là ai, số phận người này như thế nào, các nhà chính trị Hà Lan biết vụ phá hoại này hay không. Vì lẽ đó năm 2021, báo De Volkskrant bắt đầu mở cuộc điều tra mới.

Báo De Volkskrant đã phỏng vấn tổng cộng 43 người ở Dubai, Israel và Mỹ, trong đó có 19 người làm việc cho AIVD và Cơ quan Tình báo và an ninh quân sự Hà Lan (MIVD); những người từng làm việc cho Mossad, cơ quan quân báo AMAN của Israel và CIA Mỹ; các cựu nhân viên cơ sở Natanz ở Iran; các chuyên gia về an ninh mạng và các nhà ngoại giao.

Hầu hết các nguồn tin đều ẩn danh vì không được phép tiết lộ với báo chí.

Sau hơn hai năm điều tra, vào đầu năm 2024 báo De Volkskrant đã công bố bài điều tra với đầu đề "Phá hoại ở Iran - Nhiệm vụ ngầm".

Bài viết khẳng định khoảng năm 2007, CIA Mỹ đã lên kế hoạch phá hoại chương trình hạt nhân Iran nhưng không thể cài người vào cơ sở hạt nhân Natanz nên cần tới kỹ sư Van Sabben. Sabben được AIVD ở Hà Lan tuyển dụng năm 2005.

Năm 2007, anh nhận nhiệm vụ xâm nhập và lắp đặt thiết bị phá hoại tại cơ sở Natanz ở Iran. Nhiệm vụ thành công, gần 1.000 máy ly tâm hiện đại để làm giàu uranium của Iran đã bị hỏng, do vậy Iran phải trì hoãn chương trình vũ khí hạt nhân thêm nhiều năm.

Báo De Volkskrant khẳng định điệp vụ bí mật của kỹ sư Van Sabben được thực hiện với hậu thuẫn của CIA và Mossad. Các nguồn tin từ cơ quan tình báo Hà Lan cho biết trước khi tiến hành điệp vụ, giám đốc CIA Michael Hayden đã đến trụ sở MIVD vào năm 2006. Hayden có nói tới "một nhiệm vụ cực kỳ bí mật" đang cùng làm với AIVD.

Hayden đã nói đưa "máy bơm nước" vào cơ sở hạt nhân Iran là việc rất quan trọng và thứ này chứa đựng "một thành tựu kỹ thuật mới" bảo đảm sau khi bố trí "máy bơm nước" thì các máy ly tâm siêu tốc của Iran chắc chắn sẽ bị hỏng. Các nguồn tin tiết lộ Hayden cho biết chi phí phát triển công nghệ này ước tính từ 1-2 tỉ USD.

Trả lời báo De Volkskrant, Hayden xác nhận có tiếp xúc với giám đốc MIVD nhưng từ chối xác nhận liệu vi rút phá hoại có xâm nhập vào cơ sở hạt nhân Iran qua máy bơm nước được cung cấp hay không vì đây là bí mật quốc gia.

Còn nhiều bí mật chưa có lời giải đáp

Các nguồn tin nhận xét Michael Hayden không nói với cơ quan tình báo Hà Lan rằng máy bơm nước có chứa vi rút Stuxnet khét tiếng.

Trong khi đó, AIVD biết họ tham gia chiến dịch phá hoại chương trình vũ khí hạt nhân Iran nhưng không biết Mỹ sử dụng vi rút Stuxnet cho mục đích này. Hà Lan cùng 47 quốc gia thuộc Nhóm các nhà cung cấp hạt nhân (NSG), nhóm quốc tế nỗ lực ngăn chặn vật liệu và kiến thức phổ biến vũ khí hạt nhân rơi vào tay các quốc gia khác.

Trong cuộc điều tra nội bộ vào năm 2019, AIVD đã kiểm tra lại kho lưu trữ tài liệu và cuối cùng kết luận: "Chuỗi bằng chứng không đầy đủ".

Sau khi báo De Volkskrant chia sẻ kết quả điều tra, AIVD đã phản hồi: "Chúng tôi không bao giờ đưa ra tuyên bố về những vấn đề có thể tiết lộ bất cứ điều gì về phương pháp làm việc hoặc mức độ hiểu biết cụ thể của chúng tôi". Khi được hỏi về máy bơm nước và vì sao không thông báo cho Hà Lan, CIA đã không trả lời.

15 năm sau tai nạn của kỹ sư Sabben, ông Jan Peter Balkenende giữ chức thủ tướng Hà Lan vào thời đó khẳng định trong văn bản trả lời: "Tôi luôn thận trọng khi nhìn lại thời gian làm thủ tướng. Ngoài ra bạn còn nêu vấn đề về an ninh. Tôi phải giữ bí mật về vấn đề này, không chỉ trong nhiệm kỳ thủ tướng mà còn cả sau đó nữa".

Cuộc điều tra của báo cho thấy các nhà chính trị Hà Lan không biết ý định của AIVD về phá hoại chương trình hạt nhân Iran. Cơ quan thông tin của chính phủ không trả lời. Bộ trưởng Nội vụ phụ trách AIVD lúc đó là ông Guusje ter Horst cho biết không biết AIVD tham gia chiến dịch gài vi rút của Mỹ và Israel.

Đối với kỹ sư Sabben, các nguồn tin đều khẳng định Sabben chắc chắn biết rõ mục tiêu phá hoại chương trình hạt nhân Iran. Khi Sabben đột ngột tử nạn, một số sĩ quan tình báo đã nghi vấn anh có liên quan đến các đặc vụ bí mật ở Iran. Tuy nhiên báo De Volkskrant đã gặp các nhân chứng tại hiện trường tai nạn và kết luận không có bằng chứng nào về hành vi thủ tiêu bịt đầu mối.

Về mặt chính thức, không nước nào thừa nhận đã phát triển vi rút Stuxnet. Nhiều tài liệu cho rằng Mỹ đã tiến hành chiến dịch Olympic Games nhằm cài vi rút phá hoại chương trình hạt nhân Iran. Vào tháng 2-2011, báo Haaretz (Israel) từng tiết lộ tướng Gabi Ashkenazi - nguyên tổng tham mưu trưởng quân đội Israel - thừa nhận ông là người đã giám sát công việc chế tạo vi rút Stuxnet.

**************

Chín người Iran xông vào nhà xưởng ở Tehran phóng hỏa đốt thiết bị. Iran cũng đã từng mua nhầm bệ đá cẩm thạch dùng để cân bằng máy ly tâm hạt nhân chứa đầy chất nổ bên trong. Iran cáo buộc Mossad đứng sau nhiều vụ phá hoại và bắt cóc tại Iran như thế.

>> Kỳ tới: Từ giấu chất nổ tới phóng hỏa cơ sở hạt nhân

Tình báo Israel phá hoại chương trình hạt nhân Iran - Kỳ 1: 24 điệp viên trước nguy cơ bị treo cổ

Israel đã thề không để Iran sở hữu vũ khí hạt nhân. Từ giữa những năm 2000, Cơ quan tình báo Mossad đã tiến hành cuộc chiến trong bóng tối nhằm ngăn chặn Iran làm giàu uranium đạt cấp độ vũ khí.