Xuất khẩu cá tra sang Mỹ sẽ tiếp tục gặp khó khăn trong năm 2016 khi Mỹ áp dụng chương trình giám sát cá da trơn (ảnh chụp tại nhà máy chế biến cá tra của Công ty cổ phần Hùng Vương ở Bến Tre) - Ảnh: Trần Mạnh

Xuất khẩu thủy sản có mức giảm mạnh nhất trong các ngành hàng nông sản VN trong năm nay khi chỉ đạt 6,7 tỉ USD, giảm gần 14,5% so với năm trước.

Ngoài biến động của đồng USD so với các đồng tiền khác trên toàn cầu, chất lượng thủy sản VN cũng là yếu tố khiến giá trị xuất khẩu thủy sản VN giảm mạnh, dù sản lượng xuất vẫn tăng.

Giảm do tỉ giá và chất lượng

“Trên 20 năm gắn bó với con tôm, tôi chưa từng chứng kiến giá tôm giảm liên tục từ đầu năm đến cuối năm như 2015” - ông Lê Văn Quang, tổng giám đốc Công ty CP Minh Phú, cho hay.

Cụ thể, giá tôm xuất khẩu của VN giảm liên tiếp trong hơn 10 tháng đầu năm với mức giảm lên đến 35% và chỉ mới tăng trở lại vào giữa tháng 11-2015. “Tồn kho có lúc lên đến 25.000 tấn vì chúng tôi kiên quyết giữ hàng. Nếu bán ra, giá tôm sẽ còn giảm mạnh nữa” - ông Quang nhớ lại.

Theo ông Quang, giá tôm xuất khẩu giảm mạnh một phần do tồn kho của năm 2014 chuyển sang, nhưng chủ yếu là do các nước xuất khẩu tôm phá giá đồng tiền rất mạnh so với đồng USD.

Chẳng hạn trong năm 2015, đồng rupiah (Indonesia) phá giá 42%, đồng ringgit (Malaysia) giảm 35%, đồng rupee (Ấn Độ) giảm 20%, đồng baht (Thái Lan) giảm 18%... trong khi VND giảm chưa tới 5%.

Việc phá giá mạnh hơn nhiều so với VND đã giúp giá tôm của những quốc gia này thấp hơn VN khoảng 20%, trong khi đây đều là những quốc gia xuất khẩu tôm lớn và cạnh tranh trực tiếp với tôm VN ở tất cả các thị trường. Hệ quả là giá trị xuất khẩu tôm VN trong năm nay giảm 25%.

“Giá tôm bán ra thấp hơn giá thành nuôi nên người dân giảm diện tích nuôi. Đến nay giá tôm bắt đầu tăng trở lại thì xảy ra tình trạng thiếu hụt nguyên liệu chế biến” - ông Quang nói.

Theo báo cáo của Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP), xuất khẩu thủy sản của VN trong năm nay đạt 6,7 tỉ USD, giảm 14,5% so với năm 2014.

Sau 5 năm tăng trưởng, xuất khẩu thủy sản của VN mới chứng kiến sự sụt giảm mạnh đến như vậy ở các mặt hàng cũng như các thị trường.

Và nguyên nhân chính, theo VASEP, do hàng loạt đồng tiền khác ở các nước nhập khẩu chính như EU, Nhật Bản và các nước cạnh tranh xuất khẩu với VN như Ấn Độ, Thái Lan, Indonesia, Malaysia, Trung Quốc... phá giá mạnh.

Một lãnh đạo VASEP cho biết đồng euro và yen Nhật đã giảm tới 20% về giá trị so với đồng USD trong năm nay, khiến các nhà nhập khẩu tại hai thị trường này hạn chế mua hàng hoặc tìm cách hạ giá. Riêng đối với cá tra, phán quyết của Bộ Thương mại Mỹ cho POR10 POR11 (sơ bộ) gây nhiều bất lợi cho xuất khẩu cá tra vào Mỹ khi thuế suất lên đến 0,6 USD/kg. Tuy nhiên theo vị này, chính chất lượng hàng trong nước không ổn định cũng làm giá xuất khẩu thủy sản VN khó được cải thiện.

Nhắm tới thị trường 3 tỉ dân

Một chuyên gia thủy sản khẳng định đồng EUR giảm giá so với USD đã tạo ra một làn sóng giảm giá ở hầu hết các mặt hàng thủy sản tại thị trường này chứ không chỉ riêng có VN.

Tuy nhiên, do các doanh nghiệp Việt chưa xây dựng được thương hiệu và thiếu chiến lược truyền thông chủ động tại châu Âu nên hình ảnh cá tra tại thị trường này giảm sút nghiêm trọng trong các năm qua.

Trong thực tế, cá tra philê vẫn chiếm tới 99% tổng lượng cá tra xuất khẩu, các sản phẩm chế biến giá trị gia tăng chỉ chiếm 1%.

Nhiều năm qua các doanh nghiệp Việt đã cố gắng đa dạng hóa các mặt hàng cá tra xuất khẩu với trên 30 chủng loại như cá tra cắt khúc, hỗn hợp (seafood mix), tẩm bột... “Các mặt hàng chế biến cũng do người mua đặt sẵn chứ không phải là sự sáng tạo hay tìm tòi của các doanh nghiệp VN” - vị này nói.

Theo ông Lê Văn Quang, tình trạng nhiễm kháng sinh ở tôm VN vẫn rất nghiêm trọng, nhiều thời điểm tỉ lệ tôm VN nhiễm kháng sinh lên đến trên 40%, gây rất nhiều khó khăn cho việc chế biến. Trong khi đó, các nhà nhập khẩu không ngừng nâng chuẩn kháng sinh với tôm của VN nên xuất khẩu tôm VN đã khó càng thêm khó.

Dù thừa nhận ngành thủy sản VN sẽ đối diện với nhiều khó khăn nhưng ông Dương Ngọc Minh, tổng giám đốc Công ty CP Hùng Vương, cho rằng xuất khẩu nông sản VN nói chung và thủy sản VN nói riêng có không ít thuận lợi trong năm 2016, khi hàng loạt hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa VN và các nước có hiệu lực.

Tuy nhiên theo ông Minh, các doanh nghiệp Việt có tận dụng được cơ hội này hay không lại là vấn đề khác, bởi khi thuế giảm xuống thì hàng rào kỹ thuật sẽ tăng lên, yêu cầu về chất lượng với hàng thủy sản của VN càng cao hơn.

Chẳng hạn, theo ông Minh, xuất khẩu cá tra trong năm 2016 và các năm tới sẽ còn khó khăn hơn do Mỹ thực thi luật nông trại mới, với cá tra nằm trong chương trình giám sát cá da trơn của Bộ Nông nghiệp Mỹ thay vì của Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm như trước. Chương trình giám sát cá da trơn chính thức có hiệu lực kể từ ngày 1-3-2016 sẽ ảnh hưởng mạnh đến xuất khẩu cá tra VN vào Mỹ.

Do đó, ngành thủy sản cần phải đầu tư đồng bộ cả chuỗi từ con giống, nuôi trồng và chế biến.

Ngoài ra, ông Minh cho rằng với dân số trên 3 tỉ người, châu Á sẽ là thị trường mà các doanh nghiệp của VN nên nhắm tới trong năm 2016. Trong đó, các thị trường lớn Trung Quốc, Ấn Độ, ASEAN... có mức tăng trưởng mạnh mẽ về nhập khẩu cá tra thời gian qua sẽ tiếp tục có cơ hội phát triển.