Ngày 7-8, ông Lula - trong vai chủ tịch luân phiên BRICS năm 2025 - bất ngờ tuyên bố khởi động một cuộc vận động ngoại giao quy mô lớn: gọi điện cho Thủ tướng Ấn Độ Modi, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và các lãnh đạo BRICS khác để thảo luận phản ứng chung với thuế quan Mỹ.

Thuế quan khắc nghiệt

"Ông Trump muốn phá hủy chủ nghĩa đa phương, nơi các thỏa thuận được đưa ra theo quy tắc tập thể trong các thể chế và thay thế bằng chủ nghĩa đơn phương, nơi ông ta đàm phán một một với từng quốc gia. Một quốc gia Mỹ Latin nhỏ có sức mạnh mặc cả gì với Mỹ? Không có!" - ông Lula phát biểu với Reuters ngày 7-8, giải thích quyết định tham vấn BRICS.

Tuyên bố này được đưa ra ngay ngày thuế đối ứng của Mỹ có hiệu lực từ 0h ngày 7-8 theo giờ Mỹ. Chưa rõ vô tình hay hữu ý, thuế quan Washington áp lên nhóm năm nước trụ cột của BRICS đều khắc nghiệt hơn mức phổ biến 10-20% mà phần còn lại thế giới chịu. Do đó BRICS hoàn toàn có động lực đưa ra tiếng nói chung về chuyện thuế quan.

Brazil và Ấn Độ bị áp thuế 50%, trong nhóm cao nhất thế giới, được cho là vì lý do chính trị. Tại Hội nghị thượng đỉnh BRICS ở Rio de Janeiro hồi đầu tháng 7, nhà lãnh đạo cánh tả của Brazil tuyên bố: "Thế giới đã thay đổi. Chúng ta không cần một hoàng đế", đáp trả lại đe dọa áp thêm mức thuế 10 % lên các nước BRICS của ông Trump lúc đó.

Ấn Độ cũng đứng trước nguy cơ chịu thuế 50% vì lý do chính trị. Nước này đang chịu mức thuế 25%, cao hơn các đối thủ cạnh tranh trong khu vực. Tuy nhiên tình hình có thể còn tệ hơn cho New Delhi khi Washington dọa áp thêm 25% nữa sau 21 ngày nếu nước này không ngừng mua dầu của Nga - cũng là trụ cột BRICS.

Lời đe dọa của Mỹ đối với Ấn Độ nằm trong chiến lược mới để Washington tạo sức ép buộc Nga chấp nhận tiến nhanh đến thỏa thuận ngừng bắn tại Ukraine, bất chấp việc giữa Matxcơva và Kiev vẫn chưa có sự đồng thuận đáng kể nào cho những điều kiện kết thúc xung đột.

Hai nước còn lại trong nhóm năm nước trụ cột BRICS là Nam Phi và Trung Quốc cũng đang không mấy thoải mái với thuế quan Mỹ. Nam Phi chịu thuế khá cao là 30% và đang khẩn trương mở kênh đàm phán để cứu ngành rượu vang xuất khẩu.

Vòng đàm phán thương mại hồi cuối tháng 7 giữa Mỹ và Trung Quốc đã kết thúc mà chưa có kết quả rõ rệt. Đồng thuận lớn nhất hai phái đoàn đạt được là việc gia hạn việc ép thuế quan cao ngất ngưởng chống lại nhau sau ngày 12-8.

Chiến lược ba mũi nhọn

Giới phân tích quốc tế cho rằng BRICS có thể dựa vào ba trụ cột để đối phó với thuế quan từ Mỹ. Thứ nhất là pháp lý hóa tranh chấp. Ngày 6-8, Brazil đã nộp đơn lên Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) cáo buộc Mỹ vi phạm nguyên tắc tối huệ quốc (Most Favoured Nation - MFN).

Đây là nguyên tắc pháp lý quan trọng trong thương mại quốc tế, đặc biệt là WTO, yêu cầu một quốc gia phải dành cho quốc gia đối tác những ưu đãi thương mại không kém thuận lợi hơn bất kỳ nước nào khác. Mục tiêu của nguyên tắc này là đảm bảo bình đẳng, ngăn chặn phân biệt đối xử và tạo ra cơ hội cạnh tranh công bằng giữa các nước khi tiếp cận thị trường lẫn nhau.

Thứ hai, BRICS cần đa dạng hóa thương mại và bớt phụ thuộc vào thị trường Mỹ. Trong cuộc điện đàm ngày 7-8, ông Lula và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi đã nhắc lại quyết tâm đẩy kim ngạch song phương từ 12 tỉ USD vào năm 2024 lên đến 20 tỉ USD vào 2030.

Nhìn xa hơn, trong bốn năm qua Brazil đã chuyển dịch cơ cấu xuất khẩu từ việc gửi 60% hàng hóa chủ yếu qua Mỹ và châu Âu sang việc ưu tiên các thị trường mới nổi như Trung Quốc, Ấn Độ…

"Hiệu ứng domino" này đã lan rộng khắp Nam Mỹ. Argentina, láng giềng lớn nhất của Brazil, đã bỏ qua hàng Mỹ và tăng nhập khẩu từ Brazil gần 58% chỉ trong nửa đầu 2025. Trung Quốc cũng "hào phóng" trả giá cao kỷ lục cho đậu nành và quặng sắt Brazil, giảm tầm quan trọng của thị trường Mỹ lên nước này.

Một lựa chọn nữa đã được BRICS đưa lên bàn cân là việc thúc đẩy phi USD hóa và xây dựng hệ thống thanh toán quốc tế độc lập. Ngân hàng New Development Bank của nhóm này vừa tuyên bố sẽ nâng tỉ lệ cho vay bằng tiền nội tệ các nước thành viên từ mức khiêm tốn 25% hiện tại lên 30% vào năm 2026 - một bước tiến nhỏ nhưng mang tính biểu tượng.

Song song đó, sáng kiến BRICS Pay - hệ thống thanh toán sử dụng công nghệ blockchain - đang được quảng bá là phương án thay thế cho SWIFT. Hệ thống này khi vận hành sẽ cho phép Brazil trả tiền trực tiếp bằng real cho hàng hóa Ấn Độ hoặc Trung Quốc thanh toán bằng nhân dân tệ cho dầu Nga mà không cần quy đổi sang USD.

BRICS bác bỏ việc 'chống Mỹ'

Sau lời đe dọa của tổng thống Mỹ cuối tuần trước, các nước tham gia hội nghị BRICS bác bỏ cáo buộc rằng khối này 'chống Mỹ'.