Beth Harmon (trái) - nhân vật hư cấu trong The Queen's Gambit, và Vera Menchik - người được mệnh danh "Beth Harmon đời thực" - Ảnh: IMDb/Chess.com

Beth Harmon (Anya Taylor-Joy đóng) trong The Queen's Gambit (Gambit Hậu) - loạt phim chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Walter Tevis - là nhân vật hư cấu, nhưng trong lịch sử thế giới từng có một Vera Menchik - người được mệnh danh là "Beth Harmon đời thực". Bà có sự nghiệp huy hoàng và kết cục bi thảm do chiến tranh.

"Beth Harmon đời thực" và con đường đến với bàn cờ

Vera Menchik (1906-1944) được trang Chess.com mệnh danh là "Beth Harmon đời thực". Bà là kỳ thủ cờ vua mang ba dòng máu Anh, Tiệp Khắc, Nga và là nhà vô địch cờ vua nữ đầu tiên trên thế giới. Bà duy trì ngôi vô địch này năm 1927 trước khi chết trẻ vào năm 1944, ở tuổi 38.

Điều đáng tiếc là sau gần một thế kỷ, Vera như rơi vào quên lãng. Gần đây, The Queen’s Gambit tạo nên cơn sốt lớn khiến từ khóa "cờ vua" nóng lại và những cuốn sách về cờ vua bị "quét sạch" tại các hiệu sách.

Cơn sốt ấy như làn gió của thế kỷ 21 thổi bay lớp bụi thời gian phủ lên câu chuyện về nữ thiên tài cờ vua từng khuynh đảo thế giới đen trắng này.

Theo The Washington Post, Vera Menchik sinh ra vào mùa đông năm 1906 ở Matxcơva, Nga. Nếu Beth là đứa trẻ mồ côi bất hạnh phải sống trong trại trẻ từ bé, thì Vera may mắn hơn khi sinh ra trong gia đình tư bản giàu có, chủ sở hữu nhà máy.

Bà theo học trường tư thục nữ. Nhưng sau năm 1917, thời thế thay đổi, gia đình bà lần lượt mất nhà máy và nhà riêng.

Nữ kỳ thủ Vera Menchik chơi cờ cùng nam giới tại một câu lạc bộ cờ vua ở London năm 1926 - Ảnh: GALLICA ARCHIVES

Giữa điều kiện sống khắc nghiệt của thời niên thiếu khó khăn cùng nỗi tổn thương vì cha mẹ li dị (người cha trở về Tiệp Khắc), để giải khuây, Vera tìm đến môn cờ vua - môn thể thao từng được người cha dạy từ năm 9 tuổi.

Vào mùa thu năm 1921, mẹ Vera đưa các con trở về Anh, nơi hoàn toàn xa lạ với họ. Ở môi trường xa lạ ấy, không nói được tiếng Anh nên khó giao tiếp và kết bạn, Vera càng chìm đắm vào "môn thể thao yên lặng" này.

Chiến thắng sự khinh thường của đàn ông

Điều may mắn cho Vera là bà sống ở thị trấn ven biển ngoại ô Hastings - chiếc nôi của nhiều kỳ thủ và nhiều giải vô địch cờ vua. Sự nghiệp của bà bắt đầu lớn mạnh, từ chức vô địch địa phương, đến vùng miền, đến quốc gia và rồi quốc tế.

Khi giải vô địch cờ vua nữ thế giới đầu tiên được tổ chức vào năm 1927, Vera chiến thắng. Bà tiếp tục chiến thắng trong những năm về sau, rồi trở thành nữ kỳ thủ đầu tiên chơi ở giải vô địch nam giới. Và bà lại chiến thắng nam giới. Thành tích đột phá của Vera là vào năm 1929, khi bà thu hút sự chú ý quốc tế sau khi hạ đại kiện tướng Ba Lan Akiba Rubinstein.

Vera Menchik (ngoài cùng bên phải) tham dự giải cờ vua Carlsbad năm 1929. Hãy để ý khoảng cách giữa bà và các kỳ thủ nam giới - Ảnh: CHESS.COM

Mặc dù vậy, nhiều kỳ thủ nam vẫn coi thường bà. Hans Kmoch, đại kiện tướng hàng đầu nước Áo về sau là trọng tài quốc tế, tuyên bố trước một giải đấu: "Nếu Menchik đạt hơn 3 điểm, tôi đang tham gia bộ môn ballet nữ". Và kết quả? Vera ghi đúng 3 điểm.

Nhưng theo Chess.com, không giống Beth trong The Queen’s Gambit, Vera chưa bao giờ đạt đến đẳng cấp của các đại kiện tướng hàng đầu ở thời đại của bà. Bà dễ dàng thua trước những đối thủ mạnh nhất, đặc biệt là giới tinh hoa Nga.

Hình tượng Beth Harmon do Anya Taylor-Joy hóa thân thuyết phục trong The Queen's Gambit - Ảnh: IMDb

Điều khiến Vera là một kỳ thủ vĩ đại, đáng nhớ là vì bà đã vượt qua những giới hạn của bản thân mình, của một phụ nữ, để thách thức giới kỳ thủ nam và đạt thành tích "không thể tin nổi" ở thời đại ấy.

Và bà vẫn miệt mài với sự nghiệp cờ vua khi cuộc đời được định đoạt bởi khói lửa chiến tranh. Vào ngày 26-6-1944, giữa lúc Vera đang dự giải vô địch ở London, Anh thì có trận không kích của Đức Quốc xã. Một quả bom rơi trúng ngôi nhà ở ngoại ô London, lấy đi sinh mạng của Vera cùng mẹ và chị gái.

Hình mẫu của Beth Harmon là đàn ông?

Cuộc đời của nhân vật Beth Harmon có nhiều điểm tương đồng với đại kiện tướng Mỹ Bobby Fischer - nhà vô địch thế giới thời thập niên 1970, được nhiều người cho là kỳ thủ cờ vua vĩ đại nhất. Do đó, nhiều chuyên gia cờ vua cho rằng Fischer là cảm hứng đời thực của The Queen's Gambit.

Kỳ thủ vĩ đại Bobby Fischer có nhiều điểm tương đồng về phong cách chơi cờ với nhân vật Beth Harmon - Ảnh: BRITANNICA

Cả Beth và Fischer đều vô địch nước Mỹ ở độ tuổi rất trẻ. Họ tự học tiếng Nga để tìm hiểu về các đối thủ Nga, và thích mặc trang phục sang trọng. Cả hai đều kiếm sống dựa vào cờ vua, một kỳ tích hiếm có.

Nhưng có thể đó chỉ là những yếu tố được nhà văn Walter Tevis mượn từ Fischer để lồng ghép vào nhân vật. Bởi yếu tố quan trọng nhất ở Beth Harmon là giới tính - một phụ nữ. Điều này quan trọng bởi mục đích của nhà văn là tôn vinh những phụ nữ thông tuệ.

Phim học đường rơi vào lối mòn

TTO - Bí mật của gió - bộ phim mới nhất của điện ảnh Việt hướng đến khán giả tuổi mới lớn - mắc kẹt giữa dạng phim học đường nhí nhảnh và câu chuyện tình xuyên thời đại.