Học sinh tiểu học là lứa tuổi hình thành những phẩm chất đầu tiên của con người, do vậy nhiều người cho rằng bậc tiểu học là bậc học quan trọng nhất của quá trình giáo dục. Trong ảnh: cô trò lớp 1/3 Trường tiểu học Trần Bình Trọng, Q.5, TP.HCM trong ngày tựu trường năm học 2020-2021 - Ảnh: NHƯ HÙNG

Những sai sót trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1, bộ Cánh Diều không lớn nhưng lại đụng chạm đến những vấn đề lớn hơn trong cách dạy trẻ, trong nguyên lý giáo dục mà những người bình thường chứ không phải chỉ các chuyên gia giáo dục mới quan tâm. Đó là những vấn đề gì?

Tính dễ hiểu, vừa sức của bài học, chương trình

Đã đi học dĩ nhiên là phải học cái mới, cái chưa biết, vì vậy việc học bao giờ cũng bao hàm cái khó, đòi hỏi sự cố gắng để biết, để hiểu. Nhưng cái khó ở đây không phải là cái quá khó hiểu đối với lứa tuổi trẻ em, cái quá trừu tượng đòi hỏi sự suy luận vượt quá khả năng trí não của trẻ.

Phải xem việc học đối với trẻ là một niềm vui, một ngày đến trường là một ngày vui, hạnh phúc. Mỗi bài tập phải thiết kế sao cho vừa sức các em, để mỗi lần làm được các em cảm thấy có được niềm vui của người làm được, người chiến thắng trong cuộc chơi. Muốn thế việc học phải không được quá nặng nề, quá khó. Học khó quá trẻ sẽ không nắm được, sẽ mất hứng thú, đâm ra chán nản.

Tính chất nêu gương, học theo cái tốt

Trong cuộc thảo luận về sách Tiếng Việt lớp 1, nhiều ý kiến phê phán việc sử dụng ngữ liệu trong sách, cho rằng những ví dụ về sự tham lam, mưu mô hiểm độc của loài vật không có ý nghĩa giáo dục đối với trẻ. Những người biên soạn và thẩm định sách thì phản bác lại, cho rằng cần tập cho trẻ nhận diện, quen dần với cái xấu, cái ác vì ngoài đời có cả cái tốt và cái xấu. Vậy sai đúng ở đâu?

Ở đây có vấn đề thuộc về quan niệm. Quan niệm truyền thống và thiết nghĩ cũng là quan niệm chung của xã hội đều cho rằng đối với lứa tuổi tiểu học, việc giáo dục phải lấy nêu gương tốt làm cốt yếu. Đó là lứa tuổi trưởng thành bằng sự bắt chước, vì vậy phải tạo điều kiện để các em bắt chước những cái hay cái tốt thay vì phải tiếp xúc với cái xấu quá sớm. 

Ở lứa tuổi bắt chước đó các em chưa đủ sức kháng cự với sự hấp dẫn của cái xấu, thậm chí còn nhầm lẫn, chưa thể phân biệt đâu là cái tốt đâu là cái xấu mà cái xấu lại thường ma lanh, dễ tiêm nhiễm hơn.

"Trẻ em như búp trên cành", trẻ em ở tuổi tiểu học như tờ giấy trắng, cần để các em "tiêm nhiễm" những gì tốt đẹp, những tấm gương về sự trung thực, về lòng dũng cảm, tấm lòng hào hiệp, giúp đỡ người khác. Từ chỗ bắt chước những hành vi tốt sẽ dần dần hình thành ở các em những đức tính tốt đẹp. Đây phải được xem là nguyên lý bắt buộc, quán triệt trong toàn bộ hoạt động giáo dục trẻ, nhất là trẻ em ở bậc tiểu học.

Việc tập cho các em tiếp xúc và làm quen với những hiện tượng phức tạp, với cái ác, cái xấu sẽ được tính toán và được thực hiện từng bước trong những bậc học cao hơn khi tâm sinh lý của trẻ đã phát triển đến một trình độ nhất định. Đây là điều mà những người làm sách giáo khoa cũng như tất cả phụ huynh và những người làm công tác giáo dục phải quán triệt.

Chất nhân văn của nội dung giáo dục

Ai cũng biết trẻ đến trường là để học. Đối với trẻ em tiểu học, học trước hết là học chữ và học tính toán. Yêu cầu chủ yếu với các em là đọc thông viết thạo và biết làm những phép tính đơn giản. Nhưng bên cạnh đó còn có một yêu cầu nữa quan trọng không kém là học để trau dồi những đức tính tốt đẹp. 

Trẻ em ở lứa tuổi này là tuổi hình thành những phẩm chất đầu tiên và cũng là những phẩm chất cơ bản của con người. Xét về phương diện này, ý kiến cho rằng bậc tiểu học là bậc học quan trọng nhất của quá trình giáo dục không phải là không có lý và câu châm ngôn "Tiên học lễ, hậu học văn" ở đây cũng rất thích hợp.

Trong việc hình thành nhân cách cho trẻ, quan trọng nhất là phải quán triệt tinh thần nhân văn, dạy cho trẻ biết yêu thương từ những điều đơn giản nhất, biết thân thiện với bạn bè, yêu thương cha mẹ, ông bà, lễ phép với thầy cô, kính trọng người già. Tinh thần nhân văn này còn phải thấm nhuần cả trong cách ứng xử của trẻ em với súc vật, với môi trường. Ngay cả trong việc giáo dục lòng yêu nước cũng không nên chỉ giảng dạy những điều to tát, chung chung mà nên gắn với tình yêu thương những gì cụ thể, gần gũi, như yêu cái cây quanh nhà, con phố hay dòng sông trước ngõ. Lòng yêu nước bao giờ cũng gắn liền với tình yêu con người, yêu đồng loại, đồng bào...

Tinh thần nhân văn ấy cần phải là sợi dây xuyên suốt những bài học chữ và những hoạt động giáo dục của nhà trường. Không bắt đầu bằng tình yêu thương và tôn trọng con người, bằng lòng nhân ái, vị tha, trẻ sẽ mất đi một nền tảng đạo đức căn bản, sơ đẳng mà khi lớn lên khó lòng bù đắp được.

Trên đây là những vấn đề lớn mà những người dạy trẻ cần phải thấu triệt khi biên soạn chương trình, sách giáo khoa hay giảng dạy. Nó thuộc về vấn đề tầm văn hóa, tầm nhìn. Có được nó thì sẽ tránh được những sai sót như trường hợp sách Tiếng Việt lớp 1 mà dư luận đã chỉ ra.

Thẩm định sách giáo khoa lớp 2, 6 như thế nào?

TTO - Bộ GD-ĐT đang thẩm định để lựa chọn sách giáo khoa (SGK) mới lớp 2 và lớp 6 nhằm tiếp nối triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018.