Người làm nghề thống kê lại có cả trăm vở diễn từ cải lương đến kịch nói, hát bội đã hun đúc tinh thần của bao người dân, nêu cao ý thức bảo vệ chủ quyền độc lập của dân tộc.

Đặc biệt, có những vở từ khoảng năm 1976, 1977 đã được dàn dựng, nhưng đến nay vẫn giữ được sức sống bền vững, được công chúng nhắc nhớ và tiếp tục được thế hệ sau tiếp nối, dàn dựng với nhiều phiên bản khác nhau.

Thái hậu Dương Vân Nga: Chưa từng có trong lịch sử cải lương

Có thể nói khán giả yêu cải lương không ai mà không biết đến vở diễn Thái hậu Dương Vân Nga. Vở xây dựng câu chuyện về Thái hậu Dương Vân Nga, vai trò, vị trí của bà trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang nhà Tiền Lê. Khi tiên đế băng hà, ấu chúa còn nhỏ, bà phải lo toan, gánh vác mọi việc trong khi giặc Tống ngày đêm rình rập.

Ở thời điểm đó vì an nguy của đất nước, vì tự do của dân tộc bà đã có quyết định đi vào sử sách khi dâng long bào cho Thập đạo tướng quân Lê Hoàn (sau là vua Lê Đại Hành).

Đạo diễn Ca Lê Hồng, người dàn dựng Thái hậu Dương Vân Nga cho Đoàn cải lương Thanh Minh - Thanh Nga, chia sẻ: "Đây là vở đầu tiên tôi dàn dựng sau khi từ Đoàn cải lương Nam Bộ từ phía Bắc trở về Nam và cũng là bản dựng đầu tiên của vở Thái hậu Dương Vân Nga tại TP.HCM sau 1975". 

Từ kịch bản của Trúc Đường, do soạn giả Huy Trường chuyển thể, vở Thái hậu Dương Vân Nga lập tức gây được ấn tượng với diễn xuất nổi bật phải kể đến là nghệ sĩ Thanh Nga (vai Thái hậu Dương Vân Nga) và đội ngũ nghệ sĩ giỏi nghề của đoàn như Thanh Sang, Hùng Minh, Chí Hiếu, Kim Hương, Xuân Lan, Bích Sơn, Văn Ngà, Bảo Quốc, Thanh Lệ...

Bản dựng đầu tiên đó vẫn được nhiều người cho là bản dựng Thái hậu Dương Vân Nga hay nhất.

Soạn giả Hoàng Song Việt kể hồi anh còn nhỏ may mắn được coi Thái hậu Dương Vân Nga do Thanh Nga đóng chánh ở rạp Cao Đồng Hưng. Vì mê quá nên cứ mỗi lần đoàn hát là anh đi coi lại, phải tới 4, 5 lần. 

"Coi nghệ sĩ Thanh Nga đóng vai này phải nói mê chết. Cô diễn đằm thắm, rất sâu nhưng đầy nội lực và thể hiện được cái uy nghi của người phụ nữ thông minh, biết tính toán, biết dẹp cái cá nhân vì nghĩa lớn, vì giang sơn xã tắc".

Trong thời gian ngắn, Thái hậu Dương Vân Nga đã diễn cả trăm suất, cứ 9h sáng là vé bán sạch, khán giả ùn ùn đi xem Thanh Nga đóng trong tuồng sử Việt được dựng hết sức chỉn chu, khiến người ta rưng rưng cảm xúc sau mỗi câu thoại, mỗi hành động. 

Bà Hồng cho biết lần đó bà đi công tác ở tỉnh và hẹn Thanh Nga khi trở về sẽ tiến hành ghi hình vở diễn.

Thật đau đớn, kế hoạch chưa kịp thực hiện thì Thanh Nga và chồng đã ra đi một cách đột ngột sau vụ án kinh hoàng năm 1978. 

Và như vậy khán giả đã không có cơ hội xem Thanh Nga - Thái hậu Dương Vân Nga trên bản lưu truyền hình. Mỗi dịp giỗ vợ chồng bà, nghệ sĩ Hữu Châu - cháu ruột của Thanh Nga - thường xuyên bật audio giọng Thanh Nga hát trong tuồng Thái hậu Dương Vân Nga.

Bà Ca Lê Hồng chia sẻ sau khi Thái hậu Dương Vân Nga - Thanh Nga mất, đồng loạt tới 6 - 7 đoàn hát đã cùng dựng vở Thái hậu Dương Vân Nga, đây được xem là một sự kiện chưa từng thấy trong lịch sử sân khấu cải lương. 

Khán giả được xem hình ảnh vị thái hậu quyền uy, hết lòng vì vận nước qua sự thể hiện của hàng loạt nghệ sĩ như Phượng Liên, Út Bạch Lan, Ngọc Giàu, Mỹ Châu, Thanh Thanh Hoa, Lệ Thủy, Mộng Tuyền, Bạch Tuyết, Thanh Vy...

Ông Hoàng Song Việt xúc động nhớ lại vì khán giả quá yêu mến Dương Vân Nga của Thanh Nga, cộng thêm tình hình biên giới chúng ta lúc đó khá phức tạp nên bản dựng Thái hậu Dương Vân Nga ở đoàn nào thời ấy cũng được công chúng đón nhận. Một khí thế yêu nước hừng hực bùng lên, người xem vừa rưng rưng và cũng vừa rơi nước mắt vì nhớ thương Thanh Nga.

Tiếng trống Mê Linh: Hồn thiêng sông núi

Trong dịp kỷ niệm 50 thống nhất đất nước, vở cải lương Tiếng trống Mê Linh (tác giả: Việt Dung, Vĩnh Điền, chuyển thể: nhóm tác giả Đoàn Thanh Minh - Thanh Nga, đạo diễn: NSND Ngô Y Linh) của Đoàn cải lương Thanh Minh - Thanh Nga đã được tôn vinh là một trong 50 tác phẩm văn học nghệ thuật xuất sắc của TP.HCM.

Vinh danh này nhận được sự đồng tình tuyệt đối từ người làm nghề lẫn công chúng, là niềm tự hào của Đoàn Thanh Minh - Thanh Nga vang danh trong lịch sử cải lương Nam Bộ.

Vở khắc họa đậm nét tình yêu quê hương đất nước, tinh thần bất khuất chống ngoại xâm của chị em bà Trưng, vợ chồng Trưng Trắc - Thi Sách. Đây là vở diễn cần phải nhắc đến trong sự nghiệp của "Nữ hoàng sân khấu" Thanh Nga. Với lối diễn xuất điềm đạm, tinh tế, không lên gân nhưng ẩn chứa sức mạnh phi thường của một vị nữ tướng, Trưng Trắc của Thanh Nga là vai diễn mở đầu và cũng được xem là vai diễn không thể thay thế cho đến sau này.

Khi diễn Tiếng trống Mê Linh, Đoàn Thanh Minh - Thanh Nga đã bị kẻ xấu ném bom khiến một vài nhạc công và khán giả bị thiệt mạng, nghệ sĩ Chí Hiếu, Thanh Nga cũng bị thương. Dù gặp phải hiểm nguy nhưng đoàn vẫn duy trì các suất diễn và Tiếng trống Mê Linh vẫn là vở diễn cực kỳ ăn khách của đoàn.

Nếu vai diễn Thái hậu Dương Vân Nga không kịp ghi hình lưu lại cho đời sau thì Tiếng trống Mê Linh đã được Đài truyền hình TP.HCM kịp thời thâu lại. Bản thâu hình đó đã trở thành tư liệu quý giá, được phát không biết bao nhiêu lần trên sóng truyền hình. Và hiện tại vẫn là những thước phim được xem như mẫu mực để các nghệ sĩ cải lương trẻ xem, học hỏi theo để khắc họa cốt cách của vị nữ tướng đã đi vào lịch sử chống ngoại xâm, bảo vệ đất nước.

Sau 50 năm, hiện tại nhiều đoàn hát vẫn yêu thích và dựng lại nguyên tuồng nhân dịp Quốc khánh hay các ngày lễ lớn như đoàn của nghệ sĩ Kim Tử Long, Thanh Ngân…

Câu thơ yên ngựa: Sáng mãi bài thơ thần

Nhân kỷ niệm 100 năm theo nghiệp hát, đồng thời kỷ niệm 50 năm thống nhất đất nước, 80 năm Quốc khánh, gia tộc Minh Tơ - Thanh Tòng đã phối hợp với Sân khấu cải lương mới Đại Việt dựng lại vở cải lương tuồng cổ Câu thơ yên ngựa (tác giả: Hoàng Yến, chuyển thể: Ngọc Văn - Thanh Tòng, đạo diễn: NSƯT Hoa Hạ).

Vở ngay lập tức được người trong giới khen ngợi và được dự đoán là vở cải lương hay nhất trong năm 2025.

NSND Quế Trân, con gái NSND Thanh Tòng, cho biết Câu thơ yên ngựa được cha cô dàn dựng khoảng năm 1979, 1980 cho Đoàn cải lương tuồng cổ Minh Tơ. Đây là vở diễn không chỉ là niềm tự hào của gia tộc Minh Tơ - Thanh Tòng mà còn đánh dấu bước ngoặt rất lớn của sân khấu cải lương tuồng cổ.

Đứng trước nguy cơ nghiệp hát của gia đình lung lay vì chủ trương hạn chế diễn tuồng Tàu thời điểm đó, nghệ sĩ Thanh Tòng, nhạc sĩ Đức Phú tập họp anh em trong gia tộc lại bàn bạc, sáng tạo, cải tiến từ kịch bản đến âm nhạc, trình thức vũ đạo, phục trang, ca diễn... để có vở Câu thơ yên ngựa như bước đột phá, chuyển mình mới của cải lương tuồng cổ.

Không chỉ mang dấu ấn sáng tạo nghệ thuật, Câu thơ yên ngựa còn được xem là bản hùng ca giữ nước, đã được không biết bao nhiêu đoàn dàn dựng, qua biết bao thế hệ nghệ sĩ, đã từng được sang Pháp lưu diễn để quảng bá tinh hoa nghệ thuật cải lương và tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam.

Hình ảnh Lý Thường Kiệt, Lý Đạo Thành dẹp bỏ hiềm khích, cùng đoàn kết để giữ vững triều đình, giữ yên bờ cõi trước sự hung hãn của quân Tống là bài học luôn cần thiết cho hậu thế. Đặc biệt nhất là cảnh Lý Thường Kiệt thị sát sông Như Nguyệt từ đó sáng tác ra bài thơ thần Nam quốc sơn hà, được xem như bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc, là lớp diễn đinh trong vở.

Lớp diễn này đến nay vẫn được nhiều nghệ sĩ sử dụng tham gia các cuộc thi tài năng. Câu thơ yên ngựa vẫn được thâu hình với những bản dựng khác nhau và các sân khấu vẫn muốn dựng lại để thể hiện lòng tự hào dân tộc, khí phách của con dân nước Nam.

Người ven đô: Hy sinh vì đất nước

Người ven đô (tác giả: Minh Khoa, chuyển thể: Nguyễn Gia Nghiệm) là một trong 50 tác phẩm văn học nghệ thuật được TP.HCM vinh danh nhân dịp kỷ niệm 50 thống nhất đất nước.

Năm 1976, vở ra đời trên sân khấu Đoàn Sài Gòn 1 với các nghệ sĩ kỳ cựu như Thành Được, Út Trà Ôn, Út Bạch Lan, Phượng Liên, Nam Hùng... Vở đã được khán giả đón nhận nồng nhiệt với nhiều suất diễn cháy vé. Năm 2024, vở được đạo diễn Hoa Hạ dàn dựng lại với lực lượng diễn viên mới như Lê Tứ, Võ Minh Lâm, Phượng Loan, Minh Trường, Lê Hồng Thắm, Bảo Trí, Trọng Nghĩa...

Sở dĩ Người ven đô có sức sống lâu bền 50 năm qua bởi vở được dàn dựng kỹ lưỡng, là câu chuyện đầy xúc động về những người dân 18 thôn vườn trầu bền lòng, chặt dạ bảo vệ, che giấu cán bộ cách mạng, góp phần làm nên chiến thắng vẻ vang cho dân tộc. 

Những cái tên nhân vật như ông Bảy Đờn, Tám Khỏe đã trở nên thân thương với khán giả yêu cải lương và là tiếng lòng của bao người dân hướng về chính nghĩa để gìn giữ độc lập cho dân tộc.

Tại sao 10 tác phẩm sân khấu nổi bật có Người ven đô, Tiếng trống Mê Linh, Lá sầu riêng...?

TP.HCM vừa thông báo mời gọi công chúng bầu chọn 50 tác phẩm văn hóa nghệ thuật tiêu biểu. Trong đó nhiều vở diễn sân khấu đã được công chúng chú ý.