Phải gần 20 năm kể từ thời Bộ trưởng Hoàng Trung Hải mới có một bộ trưởng xuất thân từ ngành năng lượng. Tân quyền Bộ trưởng Bộ Công Thương được biết đến là “người dầu khí” khi có trình độ chuyên môn là tiến sĩ hóa dầu và sự nghiệp của ông đều gắn bó với ngành dầu khí khi đảm nhiệm nhiều vị trí lãnh đạo tại Petrovietnam. 

Nhiều nút thắt lớn cho lĩnh vực năng lượng, điện

Việc ông Lê Mạnh Hùng được Thủ tướng điều động về công tác tại Bộ Công Thương, giao quyền Bộ trưởng đặt ra không ít kỳ vọng cho “ghế nóng” tư lệnh ngành công thương. 

Nhưng đi kèm đó là những thách thức không nhỏ mà tân Bộ trưởng phải giải quyết. Bởi nếu như trong ba lĩnh vực trụ cột của ngành công thương là công nghiệp, thương mại và hội nhập quốc tế, năng lượng, thì lĩnh vực năng lượng đang được xem là có nhiều “nút thắt” lớn nhất.

Ngành năng lượng đang bước vào một giai đoạn quan trọng để triển khai Quy hoạch điện lực quốc gia giai đoạn 2025-2030, tầm nhìn đến năm 2050 (Quy hoạch điện 8). Nhiệm vụ nặng nề đặt ra là vừa phải đáp ứng yêu cầu đảm bảo an ninh năng lượng, vừa phải thực hiện lộ trình cam kết phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050 với chi phí, giá năng lượng hợp lý. 

Để thực hiện được Quy hoạch điện 8 điều chỉnh, Việt Nam cần huy động nguồn vốn khổng lồ từ 120 - 200 tỉ USD trong bối cảnh không có cơ chế bảo lãnh Chính phủ và những chính sách thu hút đầu tư vào ngành điện được đánh giá vẫn chưa thực sự hấp dẫn.

Trong khi đó, giá điện tại Việt Nam dù đã tăng nhanh, từ mức 7-8 cent/kWh trước đây lên 12-14 cent/kWh nhưng vẫn chưa thể thu hút mạnh mẽ được nhà đầu tư, đặc biệt trong các lĩnh vực đang ưu tiên chuyển đổi như điện khí LNG, điện gió ngoài khơi, năng lượng tái tạo…

Vướng mắc lớn nữa bao trùm, đó là một số tồn đọng của “cơn địa chấn” ngành điện từ nhiệm kỳ trước vẫn còn để lại và chưa thực sự được tháo gỡ một cách triệt để. Đó là hàng trăm dự án năng lượng tái tạo từng một thời được xem là bùng nổ và điểm sáng, vẫn đang bị mắc kẹt trong cuộc chạy đua cơ chế giá ưu đãi (FIT).

Dù Nghị quyết 233 của Chính phủ được ban hành, song câu chuyện xử lý dứt điểm trên nguyên tắc hài hòa lợi ích, rủi ro chia sẻ giữa nhà đầu tư, Nhà nước vẫn chưa thể giải quyết triệt để. 

Tại hội nghị tổng kết năm của ngành công thương, Thủ tướng đã nhấn mạnh phải xử lý dứt điểm câu chuyện giá FIT khi yêu cầu ngành phải thực hiện 6 tiên phong. Trong đó có tiên phong tuyên chiến với lãng phí, tiêu cực, tham nhũng, xây dựng đội ngũ trong sạch, vững mạnh.

Tại lễ nhậm chức, tân quyền Bộ trưởng Lê Mạnh Hùng nhấn mạnh một trong những trọng tâm ưu tiên đó là bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, gắn với chuyển dịch năng lượng từng bước, hình thành hệ sinh thái năng lượng hiện đại, an toàn, bền vững, đáp ứng nhu cầu phát triển trong dài hạn của đất nước.

Để làm được điều trên, ông sẽ phải giải quyết nhiều “nút thắt” trong thu hút vốn đầu tư vào ngành điện. Đó là việc xây dựng cơ chế liên quan tới bảo lãnh tỉ giá, tín dụng, cam kết bao tiêu (Qc), chuyển đổi từ hợp đồng mua bán nguyên liệu sang hợp đồng mua bán điện, cơ chế tính giá điện bằng ngoại tệ... để vừa thu hút đầu tư, vừa có giá điện hợp lý.

Hay như việc chuyển đổi các dự án năng lượng truyền thống (như điện than, lọc dầu…) trong lộ trình chuyển đổi năng lượng sạch sẽ yêu cầu những cơ chế và nguồn vốn khổng lồ. Đó là những bài toán không dễ có lời giải để đảm bảo hài hòa lợi ích các bên.

Bài toán nâng sức cạnh tranh cho doanh nghiệp, xây nền tảng sản xuất và nền kinh tế độc lập, tự chủ

Trong khi đó với trụ cột công nghiệp và thương mại, dù có những nền tảng vững chắc hơn song những điểm yếu cố hữu của ngành đặt ra yêu cầu thay đổi về chất. Ngành thương mại duy trì tốc độ tăng trưởng vượt bậc với kim ngạch xuất nhập khẩu kỷ lục 920 tỉ USD năm nay, nhưng những áp lực đặt ra từ thuế đối ứng của Mỹ là không hề nhỏ.

Chưa kể sự mất cân bằng trong cơ cấu xuất nhập khẩu khi nhóm doanh nghiệp FDI chiếm tỉ trọng lớn tạo nên thế xuất siêu cho nền kinh tế. Trong khi doanh nghiệp nội duy trì mức nhập siêu kéo dài, xuất khẩu chịu nhiều rủi ro từ chủ nghĩa bảo hộ với các lệnh trừng phạt thương mại và thuế quan.

Độ mở 200% của nền kinh tế là cơ hội, nhưng cũng là thách thức không nhỏ để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nội trong cuộc đua ngày càng khắc nghiệt. Đó là những tiêu chuẩn cao hơn từ các hàng rào kỹ thuật, sự phát triển với tốc độ chóng mặt của cuộc cách mạng khoa học công nghệ, đến sự biến đổi sâu sắc của môi trường.

Điều đó cũng tạo nên những thách thức cho ngành công nghiệp, khi nền tảng sản xuất trong nước chưa thực sự được ưu tiên trong hành động. Dòng vốn đầu tư tiếp tục dịch chuyển vào những ngành sinh lời hấp dẫn như bất động sản, chứng khoán, vàng... trong khi sản xuất có độ rủi ro cao và tỉ suất sinh lời thấp chưa đủ hấp dẫn.

Quyền Bộ trưởng Lê Mạnh Hùng nhấn mạnh đến trách nhiệm của người đứng đầu ngành trước sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Nhưng sẽ cần nhiều hơn nữa những lời giải cho bài toán: Làm thế nào để tăng tỉ lệ nội địa hóa, thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp phụ trợ, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp sản xuất, tăng tính liên kết với FDI?

Làm thế nào tận dụng cơ hội từ hội nhập để thâm nhập sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, tăng năng lực cạnh tranh để xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ với nền tảng sản xuất, công nghiệp hóa, hiện đại hóa?

Công thương là ngành chiếm tới 60% GDP của Việt Nam, với khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò lớn. Bởi vậy, vị trí tư lệnh ngành luôn được quan tâm đặc biệt với mỗi nhiệm kỳ nào, đặc biệt khi mục tiêu tăng trưởng hai con số đang đặt ra đang cần người đứng đầu ngành giải quyết thời gian tới.

Quyền Bộ trưởng Công Thương: Ưu tiên đảm bảo an ninh năng lượng, đáp ứng nhu cầu dài hạn

Ngày 22-12, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì công bố và trao quyết định giao quyền Bộ trưởng Bộ Công Thương với ông Lê Mạnh Hùng.