Bà Lê Thị Nga phát biểu về vốn ODA

Đại biểu Lê Thị Nga (phó chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp) đã phát biểu như trên trong phiên thảo luận tại hội trường Quốc hội sáng nay 30-10.

Theo bà Nga, nhiều bất cập trong sử dụng vốn ODA và những cảnh báo các nguy cơ liên quan đến nguồn vốn này.

Tiêu cực do nước ngoài phát hiện

Đã phát sinh nhiều bất cập, thậm chí vi phạm và tội phạm, thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong nhiều dự án ODA đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng công trình, làm mất uy tín của VN đối với nhà tài trợ.

Bà Nga dẫn điển hình các vụ án xảy ra vừa qua: vụ PMU 18, vụ Huỳnh Ngọc Sỹ, vụ nghi vấn tiêu cực tại dự án DANIDA (Đan Mạch) năm 2012 và mới nhất là vụ JTC đường sắt gần đây.

“Đáng lưu ý, tuy có nhiều cơ chế kiểm tra, giám sát nhưng những vụ vi phạm lớn lại chỉ được phát hiện do phía nước ngoài”, bà Nga nói.

 Bà Nga cho rằng từ thực tiễn trên cho thấy việc nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng ODA là hết sức cấp bách, nhất là trong tình hình nợ công và tham nhũng hiện nay.

Đại biểu Lê Thị Nga cũng phân tích một số nguyên nhân.

Về hành lang pháp lý, ODA chủ yếu được điều chỉnh bởi nghị định 38 CP/2013, quyết định của Thủ tướng, hướng dẫn của các bộ, ngành, địa phương và quy định của nhà tài trợ. Các quy định này phức tạp, phân tán, hiệu lực pháp lý thấp, lại vừa có khả năng thực hiện tùy nghi.

Việc "Đảm bảo công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình" trong nghị định 38 mới chỉ dừng ở nguyên tắc mang tính tuyên ngôn, chưa cụ thể hóa hết vào quy trình ODA, dẫn đến chưa ngăn chặn tình trạng xin - cho, "cò" dự án, tiêu cực, tham nhũng.

Đáng lưu ý, theo bà Nga: pháp lý về ODA bộc lộ 2 điểm yếu rất cơ bản là: Quốc hội - người chịu trách nhiệm cao nhất về nợ công, và người dân - chủ thể phải đóng thuế và trả nợ cuối cùng - gần như đứng ngoài quy trình ODA.

Quốc hội chưa từng giám sát tối cao về ODA

Với tư cách là một phần của đầu tư công và nợ công, lại tác động đến vị thế và uy tín quốc gia, nhưng những năm qua trách nhiệm giám sát của Quốc hội về ODA chưa được coi trọng.

20 năm qua, dù đã xảy ra không ít vụ gây chấn động dư luận nhưng Quốc hội chưa một lần giám sát tối cao về ODA!

“Đây là một nguyên nhân không nhỏ góp phần làm những bất cập, sai phạm trong dùng ODA chậm được khắc phục, góp phần đẩy nợ công lên sát ngưỡng mất an toàn”, bà Nga nói.

Đại biểu đề nghị Quốc hội giám sát ODA, chỉ ra những khiếm khuyết trong chính sách, những nhóm lợi ích liên quan ở cả trong nước và nước tài trợ, phân tích những mặt lợi và bất lợi của ODA, từ đó đề xuất chiến lược sử dụng có chọn lọc theo lộ trình giảm dần, tiến đến chấm dứt ODA.

Việc cào bằng, thiếu trọng tâm, trọng điểm trong sử dụng ODA đã dẫn đến phân bổ dàn trải, không kích thích được nội lực, tạo tâm lý trông chờ, ỷ lại, không nỗ lực tìm kiếm các nguồn vốn khác.

Bà Nga cho rằng cần nhận thức đúng về ODA và không coi thường những khuyến cáo của các chuyên gia.

Cần "tốt nghiệp ODA"!

Theo đại biểu Lê Thị Nga, nhiều nghiên cứu quốc tế về ODA đã chỉ ra 3 điểm cơ bản khiến nước tiếp nhận có khả năng chịu bất lợi: nước tài trợ tạo ra và duy trì một nhu cầu viện trợ giả tạo; đòi hỏi những điều kiện đảm bảo lợi nhuận của các công ty của nước tài trợ tham gia ODA; xuất khẩu ô nhiễm môi trường sang nước tiếp nhận.

Cũng có nhà kinh tế ví ODA như là "sát thủ kinh tế", là "bẫy ODA"...

Kinh nghiệm sử dụng vốn vay nước ngoài thành công của các nước phát triển nhanh như Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan là tiền vay được quản lý chặt chẽ và sử dụng có hiệu quả.

Họ sử dụng vốn vay ODA có chọn lựa: chỉ vay tiền để đầu tư vào hạ tầng thiết yếu nhất nhằm phục vụ phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo… Không vay đầu tư những dự án nhỏ lẻ, tràn lan. Càng không vay để theo đuổi những siêu dự án.     

Thứ ba, các nước cũng đặt kế hoạch chấm dứt nhận ODA trong một tương lai không xa. Thực tế Hàn Quốc dừng nhận ODA sau 20 năm và hoàn toàn "tốt nghiệp ODA" sau 30 năm.

Có ý thức "tốt nghiệp ODA" thì mới luôn quan tâm đến việc hạn chế nhận ODA và nâng cao hiệu quả sử dụng nó.

Chính vì vậy, đại biểu Lê Thị Nga kiến nghị 3 vấn đề:

          1) Quốc hội tiến hành giám sát tối cao và ban hành luật về ODA.

          2) Kiểm soát chặt chẽ hiệu quả sử dụng, chống thất thoát, lãng phí, tham nhũng trong ODA.

          3) Sử dụng ODA có chọn lọc, hạn chế và có lộ trình chấm dứt ODA trong tương lai gần.