PGS.TS Nguyễn Văn Huy - Ảnh: VIỆT CƯỜNG
Ông Nguyễn Văn Huy cho rằng khi nghe tên Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ có không ít người cho rằng nó sẽ rất chính trị, khô khan.
Nhưng nó có thể trở nên rất sinh động, hấp dẫn, rất đời, mỗi người Việt Nam - từ thanh niên, phụ nữ, người dân tộc thiểu số tới người Việt Nam ở nước ngoài - đều có thể thấy câu chuyện của mình trong đó.
Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương đang mở cuộc vận động nhân dân hiến tặng tư liệu, hiện vật để xây dựng Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam (dự kiến sẽ khai trương vào năm 2030, nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam).
PGS.TS Nguyễn Văn Huy - người từng rất thành công khi xây dựng và điều hành Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam trở thành một bảo tàng bậc nhất trong việc thu hút du khách cả trong và ngoài nước - giữ vai trò phó chủ tịch Hội đồng Tư vấn xây dựng nội dung Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam.
Ông dành cho Tuổi Trẻ cuộc trò chuyện sâu về câu chuyện xây dựng Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam.
Kể câu chuyện của Đảng và của cả đất nước
* Thưa ông, tư liệu và hiện vật sẽ trưng bày tại Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam chắc hẳn sẽ không chỉ gói gọn trong những hiện vật, tư liệu về việc thành lập Đảng hay những hiện vật liên quan tới các lãnh đạo cao cấp của Đảng, mà rất đa dạng phong phú?
- Đúng vậy. Cuộc vận động sẽ không chỉ tập trung vào các tư liệu của/về Hồ Chủ tịch, các vị lãnh đạo, các vị tiền bối của Đảng, các vị lãnh đạo ở các địa phương…
Cuộc vận động hiến tặng hiện vật từ nhân dân còn là những hiện vật kể câu chuyện của nhân dân, các tầng lớp công, nông, binh, trí thức và của doanh nghiệp, doanh nhân…
Gần 100 năm nay, nhất là từ khi thành lập nước năm 1945, Đảng lãnh đạo toàn diện, tất cả các lĩnh vực nên các câu chuyện của nhân dân ở mọi lĩnh vực thuộc mọi thời kỳ đều thể hiện đường lối lãnh đạo của Đảng.
Ví dụ như trong TP.HCM thì biết bao tư liệu và hiện vật của bộ đội, đặc công, biệt động thành, các nhân vật hoạt động bí mật lẫn công khai. Câu chuyện của họ rất quan trọng đối với Bảo tàng Đảng Cộng sản.
Bởi vì những hành động của họ, những hy sinh của họ đều thể hiện mặt này mặt khác đường lối lãnh đạo của Đảng, cụ thể hóa sự lãnh đạo của Đảng trên các mặt trận.
* Có nghĩa là các hiện vật của các doanh nghiệp thời vừa Đổi mới, những hiện vật gắn với chính sách khoán 10 trong nông nghiệp… cũng là những hiện vật quý mà Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam cần?
- Một quyết định thành lập của một doanh nghiệp tư nhân vào những năm 2000 (là thời kỳ đang nhen nhóm kinh tế tư nhân) sẽ kể cho chúng ta nghe doanh nghiệp tư nhân ấy đã được thành lập đầy phức tạp, khó khăn thế nào.
Những sản phẩm đầu tiên của các doanh nghiệp tư nhân, của đảng viên làm kinh tế tư nhân, hay hiện vật kể câu chuyện thành lập các tập đoàn kinh tế và cả những hiện vật kể câu chuyện của doanh nghiệp, doanh nhân thời bây giờ đều là những câu chuyện hay cho thấy đường lối lãnh đạo kinh tế của Đảng qua các thời kỳ.
Việt Nam hiện có khoảng 5 tỉ phú tầm cỡ thế giới. Hiện vật kể câu chuyện của những người này cũng hoàn toàn có thể đưa vào trưng bày tại Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam. Bởi chỉ có tư duy đổi mới, nhận thức mới của Đảng về chủ nghĩa xã hội thì mới có kết quả như vậy.
Đó là thành tựu lãnh đạo của Đảng, khi Đảng mở dần từng bước để cho kinh tế tư nhân phát triển; cho đến nay kinh tế tư nhân được coi là một động lực quan trọng để phát triển đất nước.
* Nghe ông nói thì có thể thấy Bảo tàng Đảng Cộng sản tưởng là cái gì rất khô khan nhưng thực ra lại có thể rất hay, rất phong phú. Đó là câu chuyện lịch sử của một dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam trong 100 năm qua chứ không phải chỉ là câu chuyện riêng của một đảng phái?
- Chính xác. Trong 100 năm qua, Đảng Cộng sản Việt Nam đã góp phần định hình lên dáng vóc đất nước, một Việt Nam hiện đại, con người Việt Nam hiện đại.
Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ kể câu chuyện lịch sử 100 năm Đảng đã định hình đất nước này như thế nào. Mọi câu chuyện của đất nước đều gắn liền với Đảng.
Chuyện cải cách ruộng đất hoàn thành sự nghiệp cách mạng dân chủ rất quan trọng nhưng để lại nhiều bài học đắt giá ra sao, những kinh nghiệm sửa chữa những sai lầm, thiếu sót như thế nào cũng cần phải được kể trong Bảo tàng Đảng Cộng sản.
Đương nhiên cách kể thế nào thì cần phải tính toán kỹ. May mắn chúng ta đã có nhiều kinh nghiệm rất thành công trong việc trưng bày những câu chuyện "nhạy cảm".
Trưng bày Cuộc sống Hà Nội thời bao cấp của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam khai mạc tháng 6-2006 cũng là một câu chuyện nhạy cảm thời quản lý kinh tế kế hoạch hóa tập trung, nhưng đã rất thành công.
Trưng bày cho thấy một giai đoạn người dân sống khổ như vậy, 10 - 12 người ở trong một căn phòng 10m2; nhà tập thể thì bếp chung, nhà xí tắm chung, đi vệ sinh buổi sáng cũng phải xếp hàng…
Ấy thế mà xem xong mọi người đều rất xúc động, vui vẻ chia sẻ ký ức. Trong hơn một năm, người ta kéo nhau đến xem trưng bày đông kỷ lục.
Kinh nghiệm là hãy kể câu chuyện chân thực, người xem hiểu được sau những khủng hoảng như thế, Đảng nhận ra sai lầm và quyết định Đổi mới, Đảng dũng cảm nhìn thẳng vào sự thực, bước qua quản lý kinh tế quan liêu bao cấp để chấp nhận kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Ví dụ này cho thấy nếu thay đổi tư duy làm bảo tàng thì Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ vô cùng lý thú, rất hấp dẫn.
Bảo tàng ấy sẽ thỏa mãn được nhu cầu hiểu biết về lịch sử, về sự lãnh đạo của Đảng qua các tầng lớp nhân dân. Từ thanh niên đến cựu chiến binh, từ các dân tộc thiểu số đến người Việt Nam ở nước ngoài…, ai đến cũng thấy có mình trong tiến trình lịch sử đó.
Trưng bày 'Từ Dinh Norodom đến Dinh Độc Lập 1868 - 1966' thuộc Hội trường Thống nhất thời gian qua rất hấp dẫn người xem bởi cách kể chuyện 'đa giọng nói' - Ảnh: HỒNG PHƯƠNG
Kể chuyện từ nhiều phía
* Từ kinh nghiệm làm trưng bày Cuộc sống Hà Nội thời bao cấp, có thể thấy tư liệu và hiện vật trong dân có thể hiến tặng cho Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam cực kỳ nhiều và hay?
- Chắc chắn tư liệu, hiện vật sẽ rất nhiều, rất quý. Các hiện vật này sẽ hấp dẫn khách xem bởi đó là những câu chuyện của đời thường, của mỗi tác nhân hay nhân chứng. Nó sẽ gây cảm xúc thực sự.
Kinh nghiệm của các bảo tàng trên thế giới cho thấy những gì cụ thể, gắn với con người đời thường là người ta tò mò, thích xem. Người xem muốn biết những con người đó suy nghĩ gì, tại sao và ứng xử như thế nào trước mỗi sự kiện.
Hồi chúng tôi làm trưng bày Cuộc sống Hà Nội thời bao cấp, người dân cho mượn cả cái xe đạp thời bao cấp rất quý giá. Đằng sau nó là câu chuyện thời nghèo khó, một chiếc xe Peugeot cá vàng được người dân quý tới mức không dám cho con đi mà treo lên trần nhà, khi mang đến trưng bày, sau 20 năm mà chiếc xe còn mới nguyên.
Rồi tem phiếu, sổ gạo người dân mang đến cho Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam làm trưng bày rất nhiều.
* Và cả những câu chuyện đổi mới văn nghệ cũng sẽ có mặt ở Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam?
- Chuyện văn nghệ sĩ sẽ là một trong những câu chuyện hay nhất của Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam.
Các văn nghệ sĩ đóng một vai trò vô cùng lớn lao trên mặt trận tuyên truyền cũng như mặt trận tư tưởng văn hóa. Các câu chuyện và sự đóng góp của họ trên nhiều bình diện từ thơ, truyện đến âm nhạc, hội họa, phim ảnh trong Cách mạng tháng Tám, trong các cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ…
Họ đã trở thành chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng như thế nào sẽ là những chủ đề hấp dẫn trong bảo tàng. Văn nghệ kháng chiến trở thành huyền thoại. Các cuốn sổ tay ghi chép, các tác phẩm của họ, nhật ký của họ sẽ là những hiện vật quý của bảo tàng.
Câu chuyện đổi mới tư duy của Đảng về văn hóa, văn nghệ sẽ rất hấp dẫn. Phim Hà Nội trong mắt ai của Trần Văn Thủy một thời bị xem là có vấn đề "nhạy cảm", nhưng sau khi Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh xem thì phim không những được công chiếu mà tác giả phim còn được khuyến khích làm tiếp phim nữa. Chắc hẳn tác giả ấy còn giữ nhiều kỷ vật và ký ức…
Câu chuyện của đường lối đổi mới tư duy trong lãnh đạo văn nghệ của Đảng thông qua những trường hợp Bảo Ninh, Nguyễn Huy Thiệp... Hay câu chuyện của những nhà báo mạo hiểm lao vào cuộc đấu tranh chống tham nhũng, những bản thảo bài báo của họ, những tờ báo tiên phong đấu tranh chống tham nhũng cũng có thể trở thành hiện vật hấp dẫn của Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam.
* Còn những câu chuyện lớn như quyết định Đổi mới của Đảng, hay những cuộc chiến thống nhất đất nước, Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ có cách kể rất khác?
- Câu chuyện về quyết định Đổi mới đất nước của Đảng cũng có thể tìm thấy rất nhiều tư liệu, hiện vật, câu chuyện hay từ nhân dân. Có thể từ hiện vật tìm đến câu chuyện và ngược lại từ một câu chuyện cụ thể chắc chắn sẽ phát hiện ra những hiện vật lý thú, độc đáo trong nhân dân.
Đổi mới là một quá trình được tìm tòi dần dần, từ thời ông Kim Ngọc rồi bà Ba Thi, từ khoán chui ở Đồ Sơn, Hải Phòng đến đột phá bù giá vào lương ở Long An... Sưu tầm hiện vật bắt đầu từ quá trình đó, từ những con người đó.
Chúng ta biết rằng trước thềm Đại hội VI của Đảng, ngay khi ông Trường Chinh lên làm tổng bí thư, hội nghị của Bộ Chính trị họp quyết định viết lại toàn bộ văn kiện chuẩn bị trước đó, làm văn kiện mới với quan điểm mới. Cả một tập thể thảo luận, khởi thảo.
Quý biết bao nếu có cuốn sổ tay của ai đó là người trong cuộc ghi lại những cuộc thảo luận, những trăn trở thay đổi từng khái niệm, từng nhận thức lúc bấy giờ. Những hiện vật ấy cho thấy sự dũng cảm, sự sáng tạo dẫn đến đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Bảo tàng nếu trình bày rõ những thay đổi tư duy đó bằng những vật chứng thì mới thấy được dũng khí của Đảng, bản lĩnh của Đảng khi dám thừa nhận những sai lầm để thay đổi.
Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam cũng phải nói được tại sao lại có công cuộc Đổi mới ấy. Các vị lãnh đạo Đảng đã phải trăn trở thế nào để quyết định một đường lối mới, một chủ trương mới, tạo ra một định hình mới cho đất nước.
Rồi cuộc kháng chiến chống Mỹ của dân tộc, biết bao sự sáng tạo của Đảng, của quân và dân trong lãnh đạo và chiến đấu thời chiến tranh. Nó được kể như một cuộc đối thoại cho nên những nhật ký, hồi ký, ghi chép, kỷ vật thời chiến rất quan trọng với Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam.
Những tư liệu, hiện vật của ta và cả phía bên kia như những câu chuyện trong hồi ký của McNamara (bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ thời kỳ ném bom miền Bắc) hay câu chuyện thức tỉnh của cha con đô đốc hải quân Elmo Zumwalt - người đã phát động chiến dịch rải chất độc diệt cỏ tại Đồng bằng sông Cửu Long - sẽ góp vào cuộc đối thoại về chiến tranh và hậu chiến.
* Gần đây, nhiều trưng bày lịch sử hay xuất bản sách cho thấy có sự cởi mở rất lớn khi sự đa dạng giọng nói được chấp nhận, thưa ông?
- Đúng vậy. Trưng bày Từ dinh Norodom đến dinh Độc Lập 1868 - 1966 trong căn biệt thự cổ thuộc khuôn viên Dinh Độc Lập (TP.HCM) chính là một ví dụ của đa dạng giọng nói.
Trong trưng bày này, người ta thấy có giọng nói người trong cuộc từ phía ta, có giọng nói của tướng lĩnh chính quyền Sài Gòn, có giọng nói của CIA…
Toàn bộ trưng bày hai tầng ấy chỉ để trả lời một câu hỏi: Tại sao nền Cộng hòa thứ nhất từ 1955 - 1963 bị sụp đổ? Tại sao chính quyền Ngô Đình Diệm bị đảo chính và ông bị ám sát?
Khi làm trưng bày này chúng tôi cũng rất hồi hộp không biết người dân phản ứng thế nào. May mắn là nó được công chúng và giới chuyên môn đón nhận rất tốt.
Từ kinh nghiệm này, có thể vận động sưu tầm cả tư liệu từ nước ngoài, những người từng tham gia biểu tình chống chiến tranh ở khắp nước Mỹ những năm 1960 - 1970, những người lính Mỹ phản chiến hay sau này bị hội chứng chiến tranh, cho tới những phong trào ủng hộ của Việt kiều.
Hay câu chuyện từ những nhà sử học quốc tế, người Mỹ đánh giá về cuộc chiến thế nào. Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ phải kể những câu chuyện từ nhiều phía, kể câu chuyện của lịch sử với đa dạng các giọng nói tạo nên các cuộc đối thoại lý thú khi diễn giải lịch sử.
Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ kể câu chuyện về hòa giải: tại sao các cựu chiến binh Mỹ và Việt Nam lại tìm đến nhau trong tình thân ái sau hòa bình và gắn với câu chuyện đó là hình ảnh, tư liệu, hiện vật như cuốn nhật ký của Đặng Thùy Trâm và như sự hồi hương từ Mỹ biết bao kỷ vật của liệt sĩ mà cựu chiến binh Mỹ mang trở lại cho các gia đình Việt Nam.
Hoặc câu chuyện về chuyến thăm Mỹ đầu tiên sau chiến tranh của các nhà lãnh đạo hay công dân Việt Nam, chuyện về các cuộc thương lượng Việt Nam gia nhập vào hệ thống thương mại quốc tế… Những hộ chiếu của họ, những quyết định đi công tác của họ cùng các cuốn sổ tay ghi chép, các kỷ vật cũng là đối tượng sưu tập cho Bảo tàng Đảng Cộng sản Việt Nam.
Đấy chính là những hiện vật kể câu chuyện về đường lối hội nhập, khép lại quá khứ hướng tới tương lai của Đảng.
Bà Nguyễn Kim Nữ Hiếu bên hộp hấp bông băng y tế của BS Tôn Thất Tùng dùng từ KC đến chiến dịch Điện Biên Phủ. Hiện vật đang thuộc sở hữu của ông Nguyễn Văn Huy. Ông Huy dự định sẽ tặng lại hiện vật này cho Bảo tàng Đảng Cộng sản - Ảnh: NVCC
Chúng ta hiểu rằng những hiện vật từ trong nhân dân đằng sau nó là câu chuyện về sự lãnh đạo của Đảng; câu chuyện từ đường lối, chính sách, nghị quyết của Đảng được biến thành thực tế cuộc sống như thế nào, ai là người đã thực hiện chúng và tại sao họ lại dám hy sinh để thực hiện chúng. Đó chính là ý Đảng, lòng dân.
Nếu kể chuyện Đảng lãnh đạo mà chỉ bằng các văn bản nghị quyết của Trung ương thì sẽ khô khan.
Nhưng nghị quyết ấy được kể thông qua những câu chuyện đời thường của những con người bình thường khi đưa nghị quyết vào cuộc sống thì lại vô cùng hấp dẫn.
Ví như câu chuyện nhà tập thể, nhà ở công nhân, nhà ở xã hội, xóa nhà tạm, xóa đói giảm nghèo, khuyến khích làm giàu… đều có thể trở thành những câu chuyện hay khi nói về chính sách xã hội, chính sách kinh tế của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Tối đa: 1500 ký tự
Hiện chưa có bình luận nào, hãy là người đầu tiên bình luận