Ngày 25-8, động thái chưa từng có tiền lệ của Tổng thống Donald Trump khi thông báo sa thải Thống đốc Fed Lisa Cook vì cáo buộc gian lận vay thế chấp mua nhà đã gây chấn động.

Quyết định này có thể thử thách giới hạn quyền lực của tổng thống đối với cơ quan hoạch định chính sách tiền tệ độc lập nếu bị đưa ra tòa, đồng thời mở màn cho cuộc chiến mang tính bước ngoặt có thể xác định tương lai của Fed.

Tranh cãi pháp lý

Hội đồng Thống đốc Fed gồm 7 thành viên do tổng thống bổ nhiệm và Thượng viện phê chuẩn, mỗi người có nhiệm kỳ 14 năm.

Theo Đạo luật dự trữ liên bang, ông Trump có thể sa thải một thống đốc nếu chứng minh được lý do hợp pháp, thường là cẩu thả trong công việc chuyên môn hoặc hành vi sai trái.

Các chuyên gia pháp lý đặt câu hỏi liệu ông Trump có thể đáp ứng yêu cầu này, bởi các cáo buộc chống lại bà Cook chưa được chứng minh tại tòa và liên quan đến vấn đề cá nhân.

Nguồn gốc cáo buộc đến từ ông Bill Pulte, giám đốc Cơ quan Tài chính nhà ở liên bang, người cáo buộc bà Cook gian lận thế chấp bằng cách khai báo cả căn hộ ở Atlanta và nhà riêng tại Michigan là nơi ở chính, đồng thời "làm giả giấy tờ ngân hàng và hồ sơ bất động sản".

Trong bức thư gửi bà Cook ngày 25-8, ông Trump viết: "Xét đến hành vi gian dối và có khả năng phạm tội trong vấn đề tài chính, họ (người dân Mỹ) không thể và cá nhân tôi cũng không thể đặt niềm tin vào sự liêm chính của bà".

Giáo sư Lev Menand tại Trường Luật Columbia bình luận việc sa thải bà Cook thoạt nhìn là "vụ sa thải bất hợp pháp", bởi tổng thống dường như đã không thông báo đúng quy trình và không cho bà cơ hội bày tỏ quan điểm.

Bà Cook khẳng định qua luật sư vào tối 25-8: "Không có căn cứ pháp lý nào để ông Trump sa thải tôi. Tôi sẽ không từ chức và tiếp tục thực hiện nhiệm vụ hỗ trợ nền kinh tế Mỹ như đã làm từ năm 2022". Luật sư Abbe Lowell cho biết sẽ "thực hiện mọi hành động cần thiết để ngăn chặn việc sa thải".

Tính độc lập của Fed

Fed giữ vai trò đặc biệt trong nền kinh tế Mỹ, chịu trách nhiệm giám sát lạm phát và theo dõi thị trường lao động.

Khi bà Cook rời đi, ông Trump có thể bổ nhiệm nhân vật trung thành mới vào hội đồng thống đốc, người sẽ ủng hộ mong muốn giảm lãi suất nhanh chóng và mạnh mẽ, mặc dù các nhà kinh tế lo ngại việc giảm lãi suất sớm có thể gây thiệt hại nghiêm trọng.

Nếu bà Cook bị buộc phải rời ghế, đây sẽ là ghế trống thứ hai sau khi thống đốc Adriana Kugler từ chức đột ngột trong tháng 8.

Ông Trump đã đề cử ông Stephen Miran, chủ tịch Hội đồng Cố vấn kinh tế Nhà Trắng, thay thế để hoàn thành nhiệm kỳ của bà Kugler.

Các thành viên do ông Trump bổ nhiệm có khả năng sớm giữ thế đa số tại Fed, trong khi nhiệm kỳ của Chủ tịch Fed Jerome Powell dự kiến kết thúc vào năm 2026.

Giáo sư Peter Conti-Brown tại Đại học Pennsylvania cảnh báo nếu ông Trump thắng thế, điều đó sẽ đồng nghĩa với "sự kết thúc tính độc lập của Ngân hàng Trung ương như chúng ta từng biết".

Ông lo ngại "tổng thống sẽ gây hỗn loạn tại Fed bằng cách sử dụng nguồn lực khổng lồ của Chính phủ Mỹ chống lại chính Ngân hàng Trung ương".

Những tháng qua, Chủ tịch Fed Jerome Powell - người được ông Trump đề cử trong nhiệm kỳ đầu tiên - hầu như phớt lờ những lời thúc giục giảm lãi suất liên tục.

Ông Powell cảnh báo các mức thuế quan của Tổng thống Trump có khả năng đẩy giá cả hàng hóa lên cao, hạn chế tăng trưởng kinh tế và khiến Fed rơi vào tình thế khó khăn khi phải lựa chọn giữa việc giải quyết lạm phát và tỉ lệ
thất nghiệp.

Bà Cook chưa từng bị buộc tội hay kết án. Nhiều chuyên gia pháp lý bày tỏ quan ngại sâu sắc về cách thức sa thải cũng như lý do ông Trump đưa ra, cảnh báo sự can thiệp có thể làm tổn hại cơ quan giữ vai trò trung tâm của nền kinh tế.

Ông Trump sa thải thống đốc Fed, siết chặt ảnh hưởng lên ngân hàng trung ương?

Ông Trump vừa sa thải một thống đốc của Cục Dự trữ liên bang (Fed), động thái chưa từng có tiền lệ trong lịch sử tổng thống Mỹ.