Chuyển tù nhân sang nhà tù liên bang hôm 30-7, một ngày sau vụ bạo loạn chấn động ở nhà tù Altamira - Ảnh: Reuters

Cuộc đụng độ bạo lực giữa hai băng đảng ma túy khét tiếng vào đầu tuần này đã khiến ít nhất 57 tù nhân thiệt mạng tại nhà tù Altamira ở bang Para, Brazil. Các phạm nhân nổi loạn còn bắt 2 quản ngục làm con tin và chặt đầu 16 người. Vụ việc đã khiến người ta không khỏi thắc mắc tại sao các vụ bạo loạn chết chóc liên tục xảy ra tại các nhà tù trên khắp quốc gia Nam Mỹ này.

"Thà chết còn hơn đi tù"

Theo trang The Huffington Post, đây là vụ bạo lực nhà tù chết chóc nhất ở Brazil kể từ vụ bạo loạn khiến 111 tù nhân thiệt mạng tại nhà giam ở Sao Paulo vào năm 1992.

Những vụ bạo loạn như vậy diễn ra với tần suất đáng báo động ở quốc gia lớn nhất Nam Mỹ này. Đầu năm 2017, hơn 100 tù nhân thiệt mạng trong các vụ bạo loạn nhà tù khác nhau. Hay tháng 5 vừa qua, 55 tù nhân thiệt mạng trong 2 ngày diễn ra bạo loạn ở thành phố Manaus.

Nhà tù ở Brazil đáng sợ đến mức hồi năm 2012, bộ trưởng tư pháp Brazil khi đó là ông Jose Eduardo Cardozo đã gọi điều kiện trong các nhà tù ở nước này giống như thời Trung cổ, và rằng ông "thà chết" còn hơn sống trong tù một ngày.

Giới chuyên gia an ninh cho biết nguyên nhân gốc rễ của những vụ bạo loạn này rất rõ ràng: chật ních phạm nhân. Cùng với đó, sự kết hợp của một hệ thống tư pháp hình sự nghiêng về trừng phạt nặng, cuộc chiến ma túy chưa có hồi kết, thiếu các nguồn lực và không có cam kết cải cách rõ ràng đã khiến phần đông nhà giam nằm dưới sự kiểm soát của các băng nhóm tội phạm có tổ chức chứ không phải của nhà chức trách.

"Tình trạng đông nghẹt tù nhân và thiếu nhân viên quản lý đã khiến các nhà tù khó duy trì quyền kiểm soát. Rất nhiều nhà tù Brazil bị các băng đảng kiểm soát" - bà Maria Laura Canineu, giám đốc Tổ chức nhân quyền tại Brazil, cho biết.

Trong khi đó, thành viên của những băng đảng ma túy đối nghịch bị nhốt trong các nhà tù Brazil hoạt động khá độc lập từ bên trong, nhờ việc tiếp cận dễ dàng điện thoại di động và các phương thức liên lạc khác. Họ đã biến cuộc chiến giành quyền kiểm soát các tuyến đường buôn lậu trên khắp nước này trở thành cuộc đối đầu kinh hoàng phía sau song sắt.

Giải pháp nào?

Giới quan sát cho rằng vụ bạo loạn ở nhà tù Altamira sẽ không mang tới thay đổi gì đáng chú ý, dù Tổng thống Jair Bolsonaro của Brazil đã hứa hẹn về việc sử dụng "nắm đấm thép" với bọn tội phạm.

Trên khắp Brazil, phản ứng chung của các nhà lãnh đạo chính trị nước này với tình trạng quá tải và bạo lực tại các nhà tù là xây dựng thêm các trại giam - một chính sách mà ông Bolsonaro ủng hộ khi ra tranh cử tổng thống.

Tuy nhiên, đến nay giải pháp này không cho thấy hiệu quả. Theo số liệu của Bộ Tư pháp Brazil, dù liên tục xây dựng nhà tù trong thập niên qua, số tù nhân mới ở Brazil vẫn tăng với tỉ lệ gấp đôi số giường xây dựng.

"Vấn đề từ địa ngục này sẽ không được giải quyết chỉ bằng cách xây thêm các nhà tù. Cách duy nhất chính phủ có thể xoay chuyển tình hình trong ngắn hạn là hạn chế luồng tù nhân" - ông Muggah đề xuất.

Các chuyên gia tư pháp hình sự cho rằng hệ thống tư pháp Brazil cần ít đặt nặng việc trừng phạt và trở nên hiệu quả hơn bằng cách giảm số người bị giam giữ trước khi xét xử. Năm 2015, gần 40% tù nhân ở Brazil vẫn đợi xét xử và hầu hết họ bị giam chung với những người đã bị kết tội.

Các thẩm phán ở nước này cũng có xu hướng áp dụng các án tù nặng, thậm chí với những người phạm tội phi bạo lực và phạm tội lần đầu, thay vì thực hiện các chương trình cải tạo. Trong khi đó, ngân sách chi cho các nhà tù lại không đầu tư mạnh vào lĩnh vực phát triển cộng đồng, giáo dục và các chiến lược phòng ngừa khác.

Theo ông Ivan Marques - giám đốc Viện Nghiên cứu Sou da Paz ở Brazil, các vụ bắt giữ những người phạm tội nhẹ như một biện pháp phòng ngừa là một "sự đánh cược mơ hồ" với an ninh quốc gia. Thay vào đó, cần chuyển hướng sang các chương trình cải tạo, giúp phạm nhân hòa nhập với xã hội và "cải tà quy chính".

Băng đảng Brazil hỗn chiến, chặt đầu trong nhà tù, hơn 50 người chết

TTO - Đụng độ giữa các tù nhân trong một nhà tù ở Brazil khiến ít nhất 52 tù nhân thiệt mạng, trong đó có 16 người bị chặt đầu ngay bên trong nhà tù.