Khi bà Mary E. Brunkow bước lên bục nhận huy chương Nobel Y học từ Quốc vương Thụy Điển Carl XVI Gustaf tối 10-12, bà đại diện cho nhiều thế hệ các nhà khoa học nữ đã vượt qua vô vàn rào cản để vươn tới đỉnh cao sự nghiệp. 

Cùng với những lời cảm ơn về thành tựu nghiên cứu gene FOXP3, bà dành một phần xúc động trong bài phát biểu để nói về một điều quan trọng: vai trò của những tấm gương.

Hành trình gian khổ

Câu chuyện thành công của tiến sĩ Brunkow không bắt đầu từ phòng thí nghiệm của một trường đại học danh giá - môi trường học thuật truyền thống mà từ công ty công nghệ sinh học nhỏ Darwin Molecular tại Bothell, Washington (Mỹ), đây cũng là điều khá hiếm trong lịch sử Nobel.

Từ năm 1995 đến đầu những năm 2000, bà cùng ông Fred Ramsdell dẫn đầu một nhóm nghiên cứu, kết hợp di truyền học chuột, hệ gene và giải trình tự ADN - một cách tiếp cận mới mẻ và táo bạo vào thời điểm đó, khi công cụ tra cứu hệ gene còn chưa phổ biến, theo trang Isbscience.org.

Làm việc cùng các đồng nghiệp tại Phòng thí nghiệm quốc gia Oak Ridge, nhóm của bà nghiên cứu dòng chuột scurfy mắc rối loạn miễn dịch di truyền nghiêm trọng liên quan đến nhiễm sắc thể X. 

Qua lai giống cẩn thận và giải trình tự gene, họ phát hiện một đột biến nhỏ làm thiếu hai cặp base (đơn vị cấu tạo nên ADN) trong một gene chưa được nghiên cứu trước đó, sau này được đặt tên là FOXP3. Khám phá này mở ra "công tắc" di truyền quan trọng giúp hệ miễn dịch duy trì cân bằng và tránh tấn công các mô của chính cơ thể.

Trong cuộc trò chuyện với ông Adam Smith từ trang web Nobelprize.org, bà Brunkow kể lại rằng việc tìm ra đột biến này giống như một "hành trình gian khổ ở cấp độ phân tử". Chỉ một thay đổi rất nhỏ trong gene nhưng nó lại tạo ra ảnh hưởng lớn đến cách hệ miễn dịch của cơ thể hoạt động.

Tiến sĩ Jim Heath - chủ tịch Viện Sinh học hệ thống (ISB), nơi bà đang công tác - nhận xét rằng: "Công trình của bà đã thay đổi hoàn toàn cách chúng ta nhìn nhận về hệ miễn dịch. Từ khám phá này, cả một ngành công nghiệp đã hình thành, tập trung vào việc nhắm mục tiêu và điều chỉnh hệ miễn dịch để phát triển các phương pháp điều trị mới", theo isbscience.org.

Hơn 20 năm sau khi công bố phát hiện về gene FOXP3 vào năm 2001, các thử nghiệm lâm sàng dựa trên tế bào T điều hòa hiện đang được tiến hành ở nhiều giai đoạn nhằm điều trị các bệnh nghiêm trọng nhất.

Hy vọng mình trở thành một tấm gương

Nhưng thông điệp sâu sắc nhất mà bà Brunkow muốn gửi tới mọi người không phải là một khám phá nghiên cứu mà là chia sẻ về vai trò của phụ nữ trong lĩnh vực khoa học. 

Tại tiệc chiêu đãi Nobel, bà nói: "Là một phụ nữ làm khoa học, tôi luôn biết ơn những tấm gương đã truyền cho tôi can đảm và động lực để kiên trì. Tôi hy vọng mình cũng có thể trở thành một tấm gương, không chỉ cho con gái tôi - những người đang bắt đầu hành trình khám phá thế giới - mà còn cho những phụ nữ trẻ khác đang say mê khoa học".

Đó là lời nhắn nhủ đầy ý nghĩa trong bối cảnh hai con gái của bà đang bước vào cuộc đời, cũng là thông điệp quan trọng khi nhìn lại hành trình đòi hỏi sự kiên trì phi thường của bà qua nhiều giai đoạn khó khăn.

Khi được hỏi về tương lai khoa học trong bối cảnh đầy thách thức, tiến sĩ Brunkow khẳng định: "Hỗ trợ từ liên bang đã rất quan trọng đối với tiến bộ trong y học và khoa học cơ bản. Ngay cả trong thời điểm không chắc chắn, sự lạc quan kiên định là cách chúng ta tiến về phía trước".

Mở màn Nobel 2025: Lĩnh vực y sinh vinh danh 3 nhà khoa học Mỹ và Nhật Bản

Giải Nobel Y sinh năm nay được trao cho ba nhà khoa học Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell và Shimon Sakaguchi vì những khám phá của họ liên quan đến khả năng dung nạp miễn dịch ngoại vi.