Ông Đinh Văn Phước: “Khi xem kỷ luật là một đức tính, nghiêm khắc là một tư cách phải có, hai yếu tố đó sẽ giúp ta tiến bộ” - Ảnh: ĐHHS

Đến Nhật với học bổng của Bộ Giáo dục Nhật từ năm 1961 khi đang là sinh viên Đại học Khoa học Sài Gòn, ông Đinh Văn Phước vào Công ty Yamakyu Chain năm 1966 với vai trò kỹ sư tập sự, làm cho công ty này suốt 50 năm, về hưu với vai trò tổng giám đốc Tập đoàn Tsubaki Yamakyu Chain của Nhật.

Ông có nhiều bằng sáng chế Nhật Bản và quốc tế dưới tên Fukukazu Kato, giúp tái cấu trúc Yamakyu Chain thành công ty hàng đầu chế tạo xích băng tải phục vụ dây chuyền công nghệ thực phẩm, cung cấp toàn Nhật Bản, châu Âu, Mỹ...

Chia sẻ những trải nghiệm của mình, ông mong muốn gợi ý cho tuổi trẻ VN những phương cách làm việc để thành công.

Bí quyết chỉ một chữ: “hết lòng”

* Khi ở VN, ông từng học tại những ngôi trường có điều kiện giáo dục tốt nhất thời bấy giờ (Petrus Ký, Đại học Khoa học Sài Gòn). Sang Nhật, ông thấy sự khác biệt nào là lớn nhất về giáo dục giữa VN và Nhật Bản?

- Điều khác biệt đáng nói nhất là môi trường giáo dục nhằm phát triển toàn diện con người. Ở Nhật Bản, ngay từ tiểu học, học sinh tham gia các CLB: thể thao, hợp xướng, hòa nhạc, hội họa, diễn kịch, thí nghiệm khoa học... Các em càng lớn, CLB càng tự do, nhà nghề hơn.

Theo tôi, chính trong không khí vang lừng tiếng reo hò ở sân vận động, không khí trang nhã của phòng triển lãm tranh, quang cảnh tráng lệ của nhà hát lớn mà các em hình thành, ấp ủ nhiều ước mơ.

* Tuổi trẻ ngày nay thường sốt ruột, muốn thành công sớm, không ngại khó nhưng dễ bỏ cuộc, nhảy việc khi có thêm lựa chọn... Tuổi trẻ của ông có những lúc như vậy không? Ông có những trải nghiệm nào để rút ra phương châm “không nghĩ khó, không lạc quan, không bi quan, không bỏ cuộc”?

- Tôi tin tuổi trẻ dù ở đâu, thời đại nào đều có hoài bão và bầu máu nóng, là động lực thúc đẩy cải cách và tiến bộ xã hội. Khi còn trẻ, có một thời kỳ ngắn tôi hầu như bỏ cuộc vì bất mãn với cấp trên.

Nhưng tôi đã may mắn thoát ra khỏi vực thẳm ấy khi nhận ra rằng tất cả đều là do mình, không thể đổ thừa cho ai - cấp trên, bạn đồng nghiệp, môi trường xung quanh, và nếu bỏ cuộc thì vĩnh viễn tôi sẽ là người thua cuộc.

Tuổi trẻ muốn thành công sớm? Nên khích lệ vô điều kiện. Bill Gates, Honda So-ichiro, Mark Zuckerberg đều thành công khi còn rất trẻ.

Tuổi trẻ thích nhảy việc? Nhảy việc cũng là một cơ hội tiến thân. Hãy tin vào sức phán đoán của tuổi trẻ, chỉ cần họ biết chịu trách nhiệm về lựa chọn của mình. Nên tự hỏi: Mình nhắm đến cái gì mà nhảy việc?

Điều đó có thực hiện được trong môi trường mới không? Nếu chỉ vì hơn kém chút ít đồng lương thì không nên, vì sẽ phải bắt đầu lại từ con số 0.

Còn “sốt ruột và bỏ cuộc” thì tuyệt đối không nên. Tôi tin bạn trẻ VN biết các câu “Nước chảy đá mòn”, “Có công mài sắt có ngày nên kim”, “Nhất nghệ tinh nhất thân vinh”...

* Trong mấy mươi năm làm việc của ông, thất bại nào lớn nhất? Ông đã vượt qua và khắc phục bằng cách nào?

- Gần nửa thế kỷ chỉ làm việc cho một công ty, thất bại thì nhiều nhưng tôi không phạm thất bại nào lớn. Ngược lại khi công ty kiệt quệ vì thua lỗ, tôi được ủy thác nhiệm vụ xây dựng lại. Cũng chỉ với chừng ấy người cũ, chúng tôi đã vươn lên vị trí đầu ngành.

Bí quyết chỉ một chữ: hết lòng. Hết lòng làm việc thì vận dụng được khả năng của mình; hết lòng với mọi người thì được sự tận tình của người khác; hết lòng tính toán đến cả tình huống xấu nhất thì không gì lại không thể giải quyết. Người thất bại là người không hết lòng, cứ ỷ vào người kia, chuyện khác.

Làm một người Nhật

* Ngày hôm nay, ông nhận mình là người VN hay Nhật Bản? Ông nghĩ điều tiên quyết người Việt nên học ở người Nhật là gì?

- Gốc rễ tôi là VN. Tôi nghĩ điều tiên quyết nên học người Nhật là “khao khát cầu học - cầu tiến và tinh thần chia sẻ”. Qua những tiếp xúc tuy giới hạn nhưng trải dài suốt đời, tôi nhận xét người VN không thực sự cầu học - cầu tiến.

Không nhiều thì ít, ai trong chúng ta cũng thường tự hào đến mức tự mãn, hoặc về dân tộc, hoặc về hiểu biết. Và như thế, ta tự đánh mất cơ hội học hỏi. Khi tự mãn, bạn sẽ vô tình hay cố ý biến thành người cản trở cải cách.

Quá trình dựng nước của Nhật Bản từ ngàn xưa đến giờ là quá trình không ngừng cầu học - cầu tiến. Ngày xưa triều đình phái nhân tài sang học Trung Quốc. Cuối thế kỷ 19, thành phần lãnh đạo chủ trương “thoát Á nhập Âu” vì thấy được sức mạnh cơ giới.

Giai tầng bên trên tiếp cận kiến thức mới, họ lập chiến lược, phát động truyền bá rộng rãi. Sự cộng hưởng của dân chúng đã giúp canh tân được đất nước. Trong đời thường, tính cầu học - cầu tiến thể hiện rõ trong cách làm việc. Dù làm đôi dép rơm, người Nhật cũng muốn nâng lên hàng nghệ thuật.

* Nhiều người nhận xét cuộc sống của người Nhật quá căng thẳng vì sự kỷ luật, nghiêm khắc, ông có cảm giác đó không?

- Cuộc sống ở Nhật có sự cạnh tranh khắc nghiệt và tinh thần trách nhiệm cao. Nhận xét người Nhật sống căng thẳng là đúng, nhưng cho đó là vì sự kỷ luật, nghiêm khắc thì không đúng.

Kỷ luật là dân tộc tính của người Nhật. Đợi lên xe, người ta xếp hàng. Đứng chờ nhận thức ăn hay đồ cứu trợ sau thiên tai, họ kiên nhẫn, không chen lấn, giành giật. Điều đó tự nhiên như ta hít và thở. Hít thở mà căng thẳng là đã mắc bệnh.

Trong công việc người Nhật nghiêm nghị, tỉ mỉ và thiện chí. Công ty tôi đã phạm nhiều lỗi kỹ thuật, gây thiệt hại trầm trọng cho một số khách hàng. Nếu họ khắt khe, hẳn chúng tôi đã phá sản.

Điều họ buộc chúng tôi làm là tìm ra nguyên nhân sai sót, giải quyết bằng cách nào, khi nào xong? Mục đích là để nhà máy có thể sớm chạy lại được, chuyện trách nhiệm, tiền bạc tính sau.

Khi xem kỷ luật là một đức tính, nghiêm khắc là một tư cách phải có, hai yếu tố đó sẽ giúp ta tiến bộ. Tất cả tùy thuộc vào cách nhận định tiêu cực hay tích cực. Tôi đề nghị chọn tích cực.

Vấn đề của Việt Nam: chiến lược

* Ông có nhiều bằng sáng chế về băng tải, đó có phải là đam mê thời trẻ của ông không? Kinh nghiệm nào để nuôi sự sáng tạo, nhất là công việc kỹ thuật khô khan? Theo ông, vì sao các nhà khoa học VN ít sáng tạo, để nên nỗi “không sản xuất được con ốc đúng tiêu chuẩn”?

- Thực ra lúc trẻ tôi không có ước mơ hay đam mê nào đáng nói. Tôi chỉ cắm đầu học, đi thi cho đậu, bởi thi rớt sẽ bị bắt đi lính.

Sáng chế của tôi là kết quả của khổ công ngày đêm suy nghĩ, tìm hết cách để giải quyết khiếm khuyết của sản phẩm, nỗ lực đáp ứng đòi hỏi của khách hàng. Mỗi bằng sáng chế là chứng nhận một tính năng mới cho sản phẩm.

Trong thời đại của ôtô điện, Internet, trí tuệ nhân tạo, kinh tế chia sẻ... dù có làm được mấy con ốc đúng tiêu chuẩn cũng không thể đưa VN lên hàng có sức cạnh tranh với thế giới.

Đáng thảo luận hơn là phải có tầm nhìn để đầu tư vào một trọng điểm, tham gia “chuỗi cung ứng” trên toàn cầu. Nếu sản xuất con ốc, phải là loại chỉ riêng nhà máy mình chế tạo được, mới đủ sức cạnh tranh theo đúng luật chơi, tiêu chuẩn quốc tế.

Trong điều kiện VN, tôi không hoang tưởng về các sáng tạo mở cửa cho một “chân trời mới”. Tôi đề nghị nên tập trung vào sáng kiến trong lĩnh vực chế tạo, kết hợp một số tính năng có sẵn để sinh ra tính năng mới trong điều kiện ứng dụng mới.

Say mê, trực giác, hiếu kỳ, nỗ lực cải tiến đều là cội nguồn sáng tạo. Ý tưởng như một tia chớp bắt nguồn từ cá nhân, nhưng để có một sản phẩm hữu dụng phải có sự hợp sức của nhiều người, nhiều ngành. Để phát huy được sáng tạo, cần có chiến lược và tạo môi trường khiến mọi người hăng say làm việc.

* Một trong những vấn đề thời sự nóng bỏng tại VN là môi trường bị ô nhiễm trước chất thải công nghiệp. Nhiều năm làm việc trong ngành công nghiệp ở nơi vốn khắt khe trong bảo vệ môi trường như Nhật Bản, quan điểm của ông về vấn đề này?

- Nước nào trong quá trình công nghiệp hóa đều vấp vấn đề ô nhiễm môi trường, vì dành ưu tiên cho phát triển, ưu đãi các tập đoàn, và nhất là vì không biết trước đâu là vấn đề. Là nước đi sau, chuyện diễn ra ở VN chắc chắn đã xảy ra ở đâu đó. Chỉ cần truy cập tin tức sẽ biết cách mà họ đã giải quyết.

Song song phải là minh bạch thông tin. Không có sự tích cực và chính xác trong thông tin, tự nó là sự giấu giếm, ém nhẹm. Chính ở đây báo chí đóng vai trò rất quan trọng.

Giải quyết an toàn thực phẩm, chặt cây xanh, cá chết hay các vấn đề khác trong tương lai, theo tôi, không khó về kỹ thuật, mà khó trong xây dựng chiến lược phát triển quốc gia biết chú trọng bảo vệ môi trường. Trách nhiệm đó thuộc về nhà nước, hoàn toàn nằm ngoài tầm tay một cá nhân.