Tháng 8 vừa qua, khi Giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) Susan Monarez bước vào văn phòng tại Atlanta, bà không ngờ đó lại là ngày làm việc cuối cùng. Chỉ vài tuần sau khi được Thượng viện phê chuẩn, bà Monarez đã bị Bộ trưởng Y tế Robert F. Kennedy Jr. sa thải.

Cuộc thanh trừng khoa học tại CDC

Theo Trung tâm Nghiên cứu và Chính sách về bệnh truyền nhiễm (CIDRAP) thuộc Đại học Minnesota (Mỹ), bà Monarez "mất ghế" vì từ chối "đóng dấu cho những chỉ thị thiếu cơ sở khoa học".

Câu chuyện của bà Monarez phơi bày một thực tế đáng lo: quốc gia từng dẫn đầu thế giới về vắc xin đang tự làm suy yếu chính thành tựu khoa học của mình.

Việc sa thải bà Monarez chỉ là đỉnh điểm trong công cuộc cải tổ toàn diện mà Bộ trưởng Y tế Robert F. Kennedy Jr. đang tiến hành tại cơ quan y tế hàng đầu nước Mỹ.

Ngay sau khi bà Monarez bị sa thải, bốn quan chức cao cấp CDC đã phản đối bằng cách từ chức, bao gồm Giám đốc y tế trưởng Debra Houry, Giám đốc Trung tâm quốc gia về bệnh truyền nhiễm mới nổi và động vật Daniel Jernigan, cùng Giám đốc Trung tâm quốc gia về miễn dịch và bệnh hô hấp Demetre Daskalakis, theo Hãng tin Reuters.

Trong thư từ chức, bác sĩ Daskalakis - người từng dẫn đầu chiến dịch ứng phó với dịch đậu mùa khỉ năm 2022 - viết: "Tôi không thể phục vụ trong một môi trường coi CDC như công cụ để tạo ra các chính sách và tài liệu không phản ánh thực tế khoa học và được thiết kế để gây tổn hại thay vì cải thiện sức khỏe cộng đồng", theo CIDRAP.

Nhưng có lẽ động thái gây tranh cãi nhất của Bộ trưởng Kennedy là việc ông đã sa thải toàn bộ 17 thành viên Ủy ban Tư vấn thực hành miễn dịch (ACIP) vào tháng 6-2025.

Theo trang Science.org, ACIP là cơ quan chuyên môn độc lập có nhiệm vụ đưa ra khuyến cáo về an toàn, hiệu quả và nhu cầu lâm sàng của vắc xin, trực tiếp ảnh hưởng đến chính sách bảo hiểm y tế và chương trình vắc xin miễn phí cho trẻ em có hoàn cảnh khó khăn.

Thay vào đó ông Kennedy bổ nhiệm 8 thành viên mới, trong đó nhiều người có quan điểm hoài nghi vắc xin.

Nổi bật nhất là ông Robert Malone - một nhà sinh hóa học từng tham gia nghiên cứu công nghệ vắc xin mRNA nhưng sau đó đưa ra tuyên bố sai sự thật rằng ông là người phát minh ra công nghệ này. Hiện nay, ông tiếp tục cáo buộc vắc xin COVID-19 đã "gây ra 17 triệu ca tử vong vượt mức".

Một thành viên khác là Vicky Pebsworth - người có bằng tiến sĩ y tế công cộng và là thành viên hội đồng quản trị của Trung tâm Thông tin vắc xin quốc gia, tổ chức được biết đến với việc lan truyền thông tin sai lệch về vắc xin, theo tạp chí khoa học danh tiếng Science.

Phân tích của tạp chí Science cho thấy sự chênh lệch lớn về chuyên môn giữa hai nhóm. Trung bình, các thành viên ACIP cũ đã công bố 49 bài nghiên cứu về vắc xin, trong đó nhiều nhất là ông Noel Brewer (Đại học North Carolina) với 195 bài.

Trong khi đó, 8 thành viên mới chỉ đạt trung bình 11 bài, và có đến 4 người chưa từng xuất bản nghiên cứu nào liên quan đến vắc xin.

Hậu quả của hoài nghi vắc xin

Những thay đổi chính sách của ông Kennedy đã tạo ra hậu quả thực tế có thể đo đếm được bằng tính mạng con người.

Theo nghiên cứu công bố tháng 8-2022 trên tạp chí Nature, kể từ tháng 5-2021, thời điểm chính quyền Tổng thống Joe Biden tuyên bố vắc xin COVID-19 đã sẵn sàng và miễn phí cho toàn dân, có ít nhất 200.000 người Mỹ chưa tiêm vắc xin đã tử vong.

Đáng lo ngại hơn là các ca tử vong này tập trung chủ yếu ở các bang có đa số thành viên Đảng Cộng hòa và các quận bỏ phiếu ủng hộ ông Trump năm 2020.

Trong khi đó tình hình các bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin đang xấu đi nghiêm trọng. Năm 2025, Mỹ ghi nhận 1.309 ca sởi được xác nhận tại 40 bang - mức cao nhất kể từ khi bệnh này được tuyên bố loại trừ vào năm 2000.

Trong số đó 1.151 ca (88%) liên quan đến 29 đợt bùng phát riêng biệt, chủ yếu ảnh hưởng đến các cộng đồng chưa tiêm vắc xin, theo nghiên cứu đăng trên tạp chí y khoa PubMed Central.

Nguyên nhân là tỉ lệ tiêm vắc xin MMR (sởi - quai bị - rubella) ở trẻ mẫu giáo đã giảm từ 95,2% giai đoạn 2019 - 2020 xuống còn 92,7% giai đoạn 2023 - 2024, khiến hơn 280.000 trẻ có nguy cơ mắc bệnh.

Thực tế này cho thấy sự hoài nghi đối với vắc xin COVID-19 đang lan sang cả các loại vắc xin truyền thống - đúng như cảnh báo lâu nay của các chuyên gia.

Bên cạnh đó một khảo sát của Trường Y tế công cộng Harvard T.H. Chan công bố tháng 6-2025 cho thấy mức ủng hộ yêu cầu tiêm vắc xin trẻ em định kỳ đã giảm xuống còn 79%, từ 85% năm 2019.

Hơn 40% số người tham gia khảo sát cho biết họ đã thay đổi quan điểm về vắc xin trong 5 năm qua, chủ yếu do mất niềm tin vào các cơ quan chính phủ, theo PubMed Central.

Phản ứng của các bang trước tình hình này cho thấy sự phân hóa ngày càng sâu sắc. Theo Đài NBC News, California, Oregon và Washington đã thành lập một liên minh y tế công cộng để cung cấp "thông tin đáng tin cậy" về an toàn vắc xin, đối phó với việc sa thải Giám đốc CDC và sự từ chức của các nhà khoa học hàng đầu.

Ngược lại, bác sĩ Joseph Ladapo - Tổng giám đốc Y tế Florida - đã tuyên bố bang này sẽ loại bỏ các yêu cầu vắc xin bắt buộc, bao gồm cả trong các trường công lập.

Nguy cơ đảo ngược xu hướng toàn cầu

Ông Jeff Coller, giáo sư về sinh học mRNA và điều trị tại Đại học Johns Hopkins, cảnh báo việc từ bỏ công nghệ mRNA có thể khiến Mỹ mất 5-6 năm để phát triển vắc xin trong đại dịch tương lai, thay vì 9 tháng như với COVID-19. "Đây là vấn đề an ninh quốc gia quan trọng", ông nhấn mạnh với BioPharma Dive.

Lịch sử đã chứng minh vắc xin đóng vai trò then chốt trong việc cứu sống hàng triệu người. Chỉ riêng vắc xin đậu mùa đã cứu được hàng triệu mạng người, theo ông Martin Kulldorff - một trong những thành viên mới của ACIP.

Trong hai thập niên qua, các chương trình vắc xin toàn cầu do Gavi, WHO và UNICEF dẫn dắt cũng đã đạt nhiều tiến bộ lớn trong việc giảm tử vong vì sởi, bại liệt, ho gà và các bệnh nguy hiểm khác có thể phòng ngừa.

Tại nhiều nước châu Phi, tình hình còn phức tạp hơn khi làn sóng hoài nghi vắc xin từ Mỹ lan sang. Dù thiếu hụt khả năng tiếp cận vẫn là nguyên nhân chính của sự bất bình đẳng, việc từ chối tiêm chủng đã trở thành vấn đề đáng lo ngại.

Tỉ lệ tiêm đầy đủ vắc xin COVID-19 chỉ đạt 8% ở Nigeria, 18% ở Kenya và 24% ở Uganda, theo báo cáo công bố tháng 8-2022 trên tạp chí Nature. CDC châu Phi cũng ghi nhận mức hoài nghi vắc xin cao bất thường trong nhóm người tiếp nhận thông tin qua mạng xã hội.

Các chuyên gia cảnh báo hoạt động chống vắc xin từ Mỹ có nguy cơ "đảo ngược xu hướng toàn cầu" trong nỗ lực giảm tử vong do bệnh có thể phòng ngừa.

Ông Peter Hotez, đồng Giám đốc Trung tâm Phát triển vắc xin Bệnh viện Nhi Texas, nhấn mạnh với Nature: "Hoạt động chống vắc xin hiện gây tổn thất tính mạng con người ở quy mô vượt quá khủng bố toàn cầu hoặc các mối đe dọa đã được công nhận khác".

Mỹ từ bỏ phát triển vắc xin mRNA, chuyện gì xảy ra?

Quyết định từ bỏ phát triển vắc xin mRNA của Mỹ sẽ làm suy yếu một trong những tiến bộ y tế quan trọng nhất trong nhiều thập kỷ, có thể bảo vệ hàng triệu người khỏi các bệnh nguy hiểm.