Hồ chứa nguồn thải tại dự án Núi Pháo (huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên) được kết luận không chống thấm theo quy định - Ảnh: NGUYỄN KHÁNH

Đây là kết luận thanh tra do Thứ trưởng Bộ Tài nguyên - môi trường (TN-MT) Võ Tuấn Nhân vừa ký.

Công ty TNHH khai thác chế biến khoáng sản Núi Pháo còn bị lập biên bản vi phạm về phát hiện có khoáng sản mới trong quá trình khai thác mà không báo cáo bằng văn bản cho cơ quan chức năng.

Không di dời dân vùng ảnh hưởng

Theo giấy chứng nhận đầu tư của tỉnh Thái Nguyên, Công ty Núi Pháo được phép thực hiện dự án khai thác khoáng sản Núi Pháo trong thời hạn 30 năm (kể từ năm 2004) để khai thác, chế biến vonfram, fluorit, bismuth, đồng, vàng thuộc khu vực mỏ với tổng diện tích 921ha.

Dù nhà máy có công suất khai thác và chế biến theo thiết kế đến 3,5 triệu tấn quặng nguyên khai/năm, nhưng đến thời điểm thanh tra, Bộ TN-MT xác định Công ty Núi Pháo chưa hoàn thành giải phóng mặt bằng, chưa di dời số hộ dân sống trong vùng có nguy cơ ảnh hưởng môi trường.

Đoàn thanh tra xác định trong diện tích 19,72ha đã được UBND tỉnh Thái Nguyên thu hồi giao cho Công ty Núi Pháo, công ty chưa hoàn thành bồi thường, hỗ trợ tái định cư cho 11 hộ gia đình, cá nhân nằm trong khu vực có nguy cơ ảnh hưởng môi trường, trong đó có 7 hộ nằm trong hàng rào nhà máy, 4 hộ nằm ngoài hàng rào nhà máy.

“Nhà tôi chỉ cách cổng nhà máy có 200m, bị coi là sống trong vùng ảnh hưởng ô nhiễm phải di dời. Gia đình tôi ủng hộ việc di dời nhưng từ xã đến huyện và chủ đầu tư chỉ mới kiểm đếm tài sản, đất đai từ năm 2013, sau đó không làm gì tiếp” - bà Phạm Thị Mơ (xóm 4, xã Hà Thượng, H.Đại Từ, Thái Nguyên) nói.

Ông Trần Quốc Hiệp (xóm 4, xã Hà Thượng) cũng cho biết: “Họ kiểm đếm đất đai từ năm 2013 tới nay không cơ quan nào di dời chúng tôi đi. Tại sao đã có quy định phải di dời dân cách nhà máy tuyển quặng từ 500-1.000m mà họ không di dời, trong khi người dân nhiều hôm phải tự sơ tán để tránh mùi tuyển quặng rất hôi thối và khó thở?”

Bộ TN-MT kết luận việc còn để 11 hộ dân thuộc xóm 3, 4 xã Hà Thượng sống trong vùng có nguy cơ ảnh hưởng môi trường là chưa thực hiện đúng theo báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM).

Hồ chứa chất thải không theo quy định

Quá trình thanh tra còn làm rõ việc xử lý chất thải công nghiệp và quy trình thu gom, lưu giữ tại các hồ bên trong dự án của Công ty Núi Pháo có nhiều vi phạm.

Theo kết luận thanh tra, nước thải từ quá trình tuyển sunfua, bismuth có sử dụng hóa chất, xyanua trong quá trình tuyển, lưu lượng trung bình là 475 m³/h, được thu gom vào bồn thu nước thải tập trung tại khu vực tuyển bismuth và bơm về hồ thải đuôi quặng sulphure (hồ STC).

Tuy nhiên, hồ STC dù được thiết kế để tiếp nhận các loại chất thải rắn, lỏng có tính chất ô nhiễm cao, chất thải nguy hại, đặc biệt là đuôi quặng thải quá trình tuyển sunfua, bismuth... nhưng hồ chưa sử dụng vật liệu chống thấm theo quy định.

Kết luận thanh tra chỉ rõ việc chống thấm đáy hồ dựa vào điều kiện địa chất tự nhiên là chưa đáp ứng yêu cầu theo tiêu chuẩn xây dựng. Kết cấu thành, đáy và cách ngăn chưa được thiết kế đáp ứng theo tiêu chuẩn xây dựng VN, chưa sử dụng vật liệu chống thấm.

Hồ chứa chất thải OTC cũng có vi phạm tương tự. Đáng lưu ý, tất cả hồ chứa chứa chất thải và đuôi quặng chưa sử dụng vật liệu chống thấm theo quy định lại nằm rất gần khu dân cư xóm 6, xã Hà Thượng, huyện Đại Từ nên khiến các hộ dân vô cùng lo lắng về ô nhiễm nguồn nước.

Ông Hoàng Văn Làu (xóm 6, xã Hà Thượng) cho biết rất nhiều lần nước thải chảy qua ngõ xóm khi có mưa.

Ông Làu nói: “Nhà tôi cách chân đập gần 200m. Cả xóm hiện nay đều dùng nước giếng khoan, nhưng đập xây dựng không chống thấm như thế thì làm sao người dân dám sử dụng nước ngầm. Chúng tôi kêu nhiều thì Công ty Núi Pháo mới cấp cho mỗi người 5 lít nước bình/ngày, chỉ cấp có 6 tháng”.

Bộ TN-MT còn kết luận việc không có giấy xác nhận hoàn thành công trình bảo vệ môi trường phục vụ vận hành giai đoạn 2, 3 của dự án là vi phạm pháp luật bảo vệ môi trường.

Đồ họa: vĩ cường

Buộc khắc phục hậu quả

Kết thúc thanh tra, Bộ TN-MT buộc Công ty Núi Pháo phải đình chỉ và khắc phục ngay hành vi vi phạm, phải xây lắp, vận hành công trình bảo vệ môi trường và lập hồ sơ thực hiện các công trình bảo vệ môi trường trình Bộ TN-MT kiểm tra, xác nhận hoàn thành.

Trong thời gian cải tạo, lắp đặt, xây dựng công trình bảo vệ môi trường để khắc phục hậu quả vi phạm, Bộ TN-MT yêu cầu công ty phải có kế hoạch, lộ trình giảm công suất hoạt động của nhà máy, đảm bảo các công trình hiện hữu đáp ứng được việc xử lý các chất thải phát sinh với công suất phù hợp và đáp ứng các yêu cầu về môi trường.

Công ty Núi Pháo phải có biện pháp giảm ô nhiễm bụi, mùi, hơi hóa chất tại các khu vực sản xuất để hạn chế ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư. Thực hiện quản lý chặt chẽ hóa chất từ khâu vận chuyển, lưu giữ và sử dụng phục vụ hoạt động sản xuất và các công trình xử lý chất thải. Có kế hoạch phòng ngừa, ứng phó với sự cố môi trường, đặc biệt là sự cố trong quá trình vận hành các công trình xử lý chất thải.

Trong quá trình hoạt động, Công ty Núi Pháo phải kiểm soát chặt chẽ các chất độc hại như arsen, xyanua, beri. Công ty cần nghiên cứu, đánh giá toàn diện và đầy đủ các tác động của beri đến môi trường xung quanh, nhất là đối với sức khỏe của người dân và công nhân thuộc khu vực dự án.

Yêu cầu Công ty Núi Pháo phải cải tạo nâng cấp và xây dựng các công trình xử lý chất thải theo đúng quy định về bảo vệ môi trường. Có lộ trình khắc phục và thực hiện ngay việc đánh giá, quan trắc, giám sát thường xuyên hoặc tự động liên tục đối với chất lượng nước ngầm ở xung quanh các hồ chứa, các khu dân cư (chú trọng khu vực xóm 6, xã Hà Thượng).

Công ty Núi Pháo phải tiến hành lót đáy hoặc có biện pháp chống thấm các hồ lắng quặng đuôi, đảm bảo yêu cầu kỹ thuật theo tiêu chuẩn bãi chôn lấp chất thải nguy hại.

Cơ quan thanh tra cũng yêu cầu Công ty Núi Pháo khẩn trương làm việc với UBND tỉnh Thái Nguyên và các cơ quan liên quan để có kế hoạch, lộ trình cụ thể về việc đền bù, hỗ trợ tái định cư, di dời dân ra khỏi nơi có nguy cơ ảnh hưởng của bụi phát tán từ trạm nghiền và mùi thuốc tuyển từ nhà máy chế biến khoáng sản Núi Pháo.