Mới hôm 1-7, WB và IMF loan báo sẽ xóa cho CHDC Congo 12,3 tỉ USD nợ nhằm giúp tái thiết sau cuộc nội chiến từ năm 1998-2003, trong đó 5 triệu người đã phải mất mạng.

Tin vui này được đưa ra nhân dịp Congo kỷ niệm 50 năm độc lập hôm 30-6. Nửa thế kỷ độc lập cũng là gần chừng ấy thời gian khốn khổ. Cựu thuộc địa này của Bỉ đã rơi vào khủng hoảng đẫm máu ngay sau khi độc lập.

Vụ sát hại thủ tướng Lumumba một năm sau đã châm ngòi cho sự bùng nổ loạn lạc, buộc LHQ phải nhảy vào can thiệp. Đến năm 1965, tướng Mobutu giành chính quyền, độc quyền cai trị đến năm 1997 thì bị Laurent-Kabila lật đổ và CH Zaire được đổi tên lại thành CHDC Congo. Được vài năm thì lại loạn lạc, Laurent-Kabila bị ám sát... Con trai Joseph Kabila kế vị, ổn định được trật tự, tiến hành được một số cải cách khiến WB và IMF hài lòng... mà xóa nợ.

Số nợ 12 tỉ USD mà CHDC Congo được xóa hầu như là toàn bộ số nợ nước ngoài của nước này, tương đương với GDP cả năm 2009. Nay, sau khi đã cầm chắc Congo ổn định, WB và IMF xóa nợ trong khuôn khổ chương trình dành riêng cho các nước mắc nợ cao (Highly Indebted Poor Countries), một chương trình chỉ dành cho các nước có thu nhập cực thấp.

Đài phát thanh quốc tế của Hà Lan RNW nhân dịp này bình luận: “Một xa lộ tám làn xe dẫn vào thủ đô Kinshasa, một đài nước khổng lồ được xây... Song, những lễ lạt đó đâu phải ai cũng thụ hưởng”.

Christophe Gbenye - một trong bốn bộ trưởng của chính phủ đầu tiên của Congo còn sống sót - than: “Chúng tôi đã đấu tranh chống lại người Bỉ và tên độc tài Mobutu. Thế hệ chúng tôi thừa nhận đã thất bại sau khi giành lại được độc lập. Lý tưởng xã hội của chúng tôi đã không được thành hình. Hàng triệu người đã chết do chiến tranh, các chính quyền tham ô liên tiếp... Tại Congo, những người cầm quyền có thể lấy cắp vô tội vạ”.

Ai đã lấy cắp nhiều nhất của CHDC Congo? Theo Đài RNW, người Bỉ giúp ám sát Lumumba, còn người Mỹ thì giúp đưa tướng Mobutu lên cầm quyền. Trong 31 năm cầm quyền, Mobutu đã được mệnh danh là “kẻ ăn cắp vĩ đại nhất châu Phi”. Phần lớn viện trợ của phương Tây cho Congo chui vào các trương mục ngân hàng nước ngoài của nhà lãnh đạo này.

Hậu quả là Congo ngập nợ 9 tỉ USD dưới trào Mobutu. Đài RNW trích lời một nhà ngoại giao: “Viện trợ chỉ giúp một nhóm đặc quyền, đặc lợi. Nếu quan tâm đến phát triển nông nghiệp hơn là xuất khẩu khoáng sản, mọi người dân Congo sẽ được hưởng chút gì đó, thay vì chỉ một số nhỏ, và nền kinh tế chính trị đã không trì trệ”.

Nay WB sắp sửa đầu tư 300 triệu USD để “sửa sai” hai dự án thủy điện Inga 1 và Inga 2 được nhà độc tài Mobutu cho xây năm 1972 và 1982 (nhưng xây xong mà không bao giờ chạy đủ công suất thiết kế, Probe International cho biết)!

Những siêu dự án kiểu đập Inga đó đã đem lại riêng cho Mobutu ít nhất 5 tỉ USD và 12 tỉ USD nợ cho dân chúng Congo để nay phải xin WB và IMF xóa nợ. Để đút túi tiền ngoại viện hay tiền xuất khẩu kim cương, Mobutu chỉ việc in tiền ra chi tiêu ngân sách, còn USD tham nhũng thì cho nhập vào ngân hàng nước ngoài tại các “thiên đường chuyển ngân”...