Trong những năm qua, kỳ thi tốt nghiệp THPT do Bộ GD-ĐT ra đề thi và tổ chức thống nhất cùng đợt thi và cùng đề thi trên toàn quốc, các khâu còn lại đã được giao cho địa phương chủ động thực hiện. 

Kỳ thi có nhiều ưu điểm về tính công bằng, minh bạch và chuẩn hóa. Tuy nhiên, trong bối cảnh đổi mới giáo dục và nhu cầu phân cấp quản lý, mô hình này đang bộc lộ nhiều bất cập về tính linh hoạt, chi phí và sự phù hợp với điều kiện của địa phương. 

Do vậy, việc xem xét phân cấp tổ chức kỳ thi cho các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương là một bước đi cần thiết và tất yếu để thích ứng với thực tiễn và cải cách toàn diện hệ thống giáo dục.

Tại sao cần phân cấp?

Kỳ thi tốt nghiệp THPT với mục tiêu chính nhằm đánh giá đúng kết quả học tập của người học theo mục tiêu và yêu cầu cần đạt trong chương trình giáo dục phổ thông, đồng thời là căn cứ để xét công nhận tốt nghiệp THPT và làm một trong các cơ sở để đánh giá chất lượng dạy, học của các cơ sở giáo dục phổ thông và công tác chỉ đạo của các cơ quan quản lý giáo dục. 

Trong bối cảnh hiện nay, Đảng và Chính phủ đã có chủ trương phân cấp mạnh mẽ trong quản lý giáo dục nhằm phát huy vai trò của các địa phương, đồng thời tăng cường tính tự chủ, sáng tạo trong công tác giáo dục. Trong đó, nhiều đề xuất về việc phân cấp cho các tỉnh tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT được xem là bước đi phù hợp với chủ trương này.

Trước hết, mỗi tỉnh có điều kiện kinh tế - xã hội, cơ sở vật chất và trình độ giáo dục khác nhau. Việc phân cấp cho các địa phương tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT giúp tạo sự linh hoạt và phù hợp với hoàn cảnh thực tế của từng vùng miền. 

Các tỉnh có thể chủ động điều chỉnh công tác tổ chức, địa điểm thi sao cho thuận tiện và an toàn nhất cho học sinh. Đặc biệt với những vùng sâu, vùng xa, miền núi hay hải đảo, việc tổ chức thi theo địa phương sẽ giảm bớt khó khăn đi lại, giúp học sinh có cơ hội dự thi đầy đủ, công bằng hơn. Điều này hoàn toàn không trái với quy định tại điều 34, Luật Giáo dục 2019.

Thứ hai, chủ trương phân cấp mạnh mẽ trong quản lý giáo dục không chỉ khẳng định quyền tự chủ của các địa phương mà còn thúc đẩy nâng cao trách nhiệm và hiệu quả trong tổ chức các hoạt động giáo dục. Trong bối cảnh đó, đề xuất của TP.HCM về việc tổ chức kỳ thi riêng cho địa phương không chỉ là nhu cầu thực tiễn mà còn là hướng đi phù hợp với chính sách lớn của Đảng và Nhà nước, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo từng vùng miền.

Thứ ba, dự thảo sửa đổi Luật Giáo dục 2019 để giao quyền cấp bằng tốt nghiệp THPT cho hiệu trưởng các trường THPT sẽ làm tăng vai trò, trách nhiệm của nhà trường trong công tác quản lý và kiểm tra, đánh giá học sinh. 

Khi hiệu trưởng được quyền cấp bằng, nhà trường sẽ chủ động hơn trong việc tổ chức các kỳ kiểm tra/thi nội bộ, theo dõi chất lượng học tập, đồng thời nâng cao tinh thần trách nhiệm đối với kết quả của học sinh. Điều này cũng góp phần thúc đẩy phân cấp giáo dục, tạo ra môi trường linh hoạt và minh bạch hơn.

Đặc biệt, việc phân cấp tổ chức kỳ thi gắn liền với việc đổi mới dạy học và kiểm tra, đánh giá tại địa phương sẽ giúp kỳ thi phản ánh đúng năng lực và chất lượng học sinh.

Phân cấp, phân quyền là tất yếu

Thứ nhất, chủ trương phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước đang được Đảng và Chính phủ triển khai mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực GD-ĐT. Hiện nay, sau khi sắp xếp lại đơn vị hành chính, cả nước dự kiến còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh, mỗi địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội, hạ tầng giáo dục và đặc điểm tự nhiên khác nhau. 

Trong bối cảnh đó, việc tổ chức kỳ thi tốt nghiệp THPT theo mô hình tập trung, cùng thời điểm trên cả nước đang bộc lộ nhiều bất cập về tính linh hoạt, an toàn và hiệu quả, nhất là với các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa, nơi thường xuyên gặp khó khăn về giao thông, điều kiện thi cử và thời tiết khắc nghiệt.

Thứ hai, bảo đảm sự thống nhất trong chuỗi trách nhiệm. Tỉnh là đơn vị hành chính - quản lý trực tiếp trường phổ thông, hiểu rõ đặc thù địa phương và có đủ khả năng để tổ chức kỳ thi theo điều kiện thực tế. 

Hơn nữa, trong bất kỳ hệ thống giáo dục nào, người cấp bằng cần đồng thời nắm hoặc kiểm soát quy trình đánh giá học sinh. Khi hiệu trưởng được trao quyền cấp bằng nhưng lại không có quyền quyết định hay tổ chức kỳ thi, thì chuỗi trách nhiệm bị gián đoạn và thiếu tính liên kết.

Thứ ba, tăng tính linh hoạt, giảm gánh nặng cho trung ương. Nếu địa phương chủ động tổ chức kỳ thi, Bộ GD-ĐT sẽ có điều kiện tập trung xây dựng chi tiết về yêu cầu cần đạt/chuẩn đầu ra của chương trình giáo dục phổ thông, ban hành cấu trúc ma trận và đặc tả chuẩn hóa chi tiết của đề thi tốt nghiệp THPT, tập huấn, hướng dẫn chuyên môn và giám sát chất lượng thay vì đang triển khai các công việc như hiện tại.

Bộ GD-ĐT lưu ý tập huấn kỹ cho buổi thi tự chọn của kỳ thi tốt nghiệp THPT

'Thí sinh thuận lợi hơn khi chỉ ngồi tại một phòng thi nhưng cán bộ tại điểm thi sẽ vất vả hơn', GS.TS Huỳnh Văn Chương, cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ GD-ĐT), nói khi kiểm tra việc chuẩn bị thi tốt nghiệp THPT ở Bắc Giang.