Trao đổi với Tuổi Trẻ Online, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội - đã đưa ra những phân tích cụ thể dưới góc độ của một người làm chính sách lẫn quản lý văn hóa.

Ông cho rằng Việt Nam nên học hỏi mô hình "ưu tiên trong nước, linh hoạt với quốc tế" mà nhiều nước đang làm, giữ mức vé hiện tại cho khách quốc tế; giảm giá, thậm chí miễn phí cho một số nhóm khách nội, người dân trong nước phải được ưu tiên tiếp cận với mức giá phù hợp.

Cần ghi nhớ di sản là của nhân dân

* Gần đây "nổ" ra cuộc tranh luận về giá vé vào tham quan các điểm di sản triều Nguyễn thuộc Quần thể di tích cố đô Huế đang quá đắt đỏ so với thu nhập của người dân. Nhiều ý kiến cho rằng nên miễn phí vé vào điểm di sản này cho người Việt như cách một số nước đang làm. Quan điểm của ông thế nào và vì sao?

- Tôi cho rằng câu chuyện giá vé vào các điểm di sản triều Nguyễn ở Huế đang tạo nên nhiều tranh luận chính là một tín hiệu tích cực. Nó cho thấy người dân ngày càng quan tâm đến việc tiếp cận, thụ hưởng di sản văn hóa.

Tuy nhiên để trả lời việc có nên miễn phí hay không, cần nhìn từ cả hai góc độ: bảo tồn di sản và quyền tiếp cận văn hóa của cộng đồng.

Trên thế giới, có nhiều mô hình khác nhau. Ở Anh, người dân có thể vào miễn phí phần lớn bảo tàng quốc gia, nhưng chi phí vận hành khổng lồ lại được bù đắp bằng ngân sách nhà nước, nguồn tài trợ tư nhân và hệ thống thành viên, quỹ hỗ trợ di sản rất phát triển.

Ở Pháp, Bảo tàng Louvre hay Versailles đều có ngày mở cửa miễn phí trong tháng cho công chúng trong nước, đồng thời vẫn duy trì giá vé cao để tạo nguồn thu cho bảo tồn.

Ở Nhật Bản, nhiều di tích lịch sử áp dụng cơ chế "vé linh hoạt": học sinh, sinh viên, người già được miễn giảm, còn khách quốc tế thường phải trả phí đầy đủ.

Ở Việt Nam, ngân sách dành cho bảo tồn chưa thể dồi dào như các quốc gia phát triển, trong khi nhu cầu tu bổ, gìn giữ di sản Huế là vô cùng lớn.

Nếu miễn phí hoàn toàn cho người Việt Nam, chúng ta có thể sẽ gặp khó khăn trong việc duy trì chất lượng bảo tồn, bởi nguồn thu từ vé hiện đang là kênh quan trọng để tái đầu tư.

Nhưng nếu giữ nguyên giá như hiện nay thì đúng là tạo cảm giác gánh nặng cho một bộ phận người dân.

Vì thế quan điểm của tôi là cần có sự cân bằng. Miễn phí hoàn toàn có thể chưa phù hợp, nhưng nên mở rộng chính sách giảm giá, thậm chí miễn phí theo đối tượng hoặc thời điểm: học sinh - sinh viên, người dân địa phương, ngày lễ lớn, hoặc các ngày cuối tuần nhất định.

Cách làm này vừa khuyến khích cộng đồng gắn bó với di sản, vừa duy trì được nguồn lực để bảo tồn bền vững.

Di sản là của nhân dân, nhưng để di sản "sống" được, chúng ta phải tính toán những cơ chế tài chính hợp lý, hài hòa lợi ích giữa bảo tồn và thụ hưởng.

* Một số nước đưa chính sách miễn phí hoặc giá vé thấp cho khách nội địa, nhưng Việt Nam áp dụng như nhau cho khách nội và khách ngoại, ý kiến của ông thế nào?

- Việc Việt Nam áp dụng mức giá vé như nhau cho cả khách nội địa và khách quốc tế có ưu điểm là đảm bảo tính công bằng và đơn giản trong quản lý.

Nhưng nhiều quốc gia trên thế giới lại chọn cách khác để khuyến khích người dân mình tiếp cận thường xuyên hơn với di sản.

Chẳng hạn, Campuchia áp dụng giá vé vào Angkor Wat rất cao với khách quốc tế, nhưng người dân bản địa hoàn toàn miễn phí.

Tại Thái Lan, một số điểm di tích nổi tiếng như Cung điện Hoàng gia Bangkok cũng có chính sách phân biệt giá vé giữa khách trong và ngoài nước.

Mục tiêu là để khẳng định di sản trước hết thuộc về nhân dân, và chính sách ưu tiên này tạo ra niềm tự hào, gắn kết cộng đồng với di sản.

Trong khi đó Việt Nam chọn cách "một giá chung" để thể hiện sự minh bạch, hạn chế tâm lý phân biệt đối xử khách nội khách ngoại.

Tuy nhiên cũng cần thấy rằng mức thu nhập của người dân Việt Nam vẫn còn thấp hơn nhiều so với du khách quốc tế. Điều này vô hình trung khiến người dân - những chủ nhân đích thực của di sản - lại ít có cơ hội được tiếp cận, trải nghiệm.

Nên ưu tiên khách trong nước, linh hoạt với khách quốc tế

* Vậy giải pháp Việt Nam nên chọn là gì?

- Theo tôi, giải pháp dung hòa là Việt Nam nên học hỏi mô hình "ưu tiên trong nước, linh hoạt với quốc tế" mà nhiều nước đang làm. Nghĩa là giữ mức vé hiện tại cho khách quốc tế, nhưng giảm giá, thậm chí miễn phí cho một số nhóm khách nội địa như học sinh, sinh viên, người dân tại địa phương nơi có di sản.

Bên cạnh đó có thể thiết kế thêm những ngày mở cửa tự do hoặc gói vé theo gia đình để người dân cảm thấy được chào đón, được khuyến khích tham gia.

Cách làm này không chỉ giúp lan tỏa tình yêu di sản trong cộng đồng, mà còn khẳng định quan điểm: di sản không chỉ để thu hút khách du lịch quốc tế, mà còn để nuôi dưỡng căn tính văn hóa và niềm tự hào dân tộc ngay trong lòng người Việt Nam.

* Luật pháp của Việt Nam hiện nay quy định về việc quyết định giá vé tham quan ra sao, thưa ông? Theo ông, quy định hiện tại có cần bổ sung, sửa đổi cho phù hợp hơn?

- Theo quy định pháp luật hiện hành, việc quyết định giá vé tham quan các di tích, danh lam thắng cảnh thuộc thẩm quyền của hội đồng nhân dân cấp tỉnh.

Căn cứ Luật Di sản văn hóa, Luật Giá và các văn bản hướng dẫn, địa phương sẽ ban hành khung giá, mức giá cụ thể dựa trên nhu cầu bảo tồn, khả năng chi trả của người dân và yêu cầu phát triển du lịch.

Tuy nhiên chúng ta đang thiếu một chính sách khung mang tính quốc gia, để hướng dẫn các địa phương trong việc cân bằng giữa bảo tồn - phát huy và đảm bảo quyền tiếp cận của người dân.

Theo tôi, Việt Nam cần xem xét bổ sung quy định trong các nghị định hướng dẫn để thiết lập nguyên tắc chung về giá vé.

Chẳng hạn: di sản là tài sản chung của dân tộc nên người dân trong nước phải được ưu tiên tiếp cận với mức giá phù hợp; ngân sách trung ương và địa phương cần có cơ chế hỗ trợ để bù đắp phần kinh phí thiếu hụt từ miễn, giảm vé; đồng thời mở rộng hợp tác công tư để huy động nguồn lực xã hội tham gia bảo tồn.

Nên giảm giá vé tham quan di sản hay phải đắt mới 'thấy được giá trị của nó'?

Giá vé tham quan di sản Huế 200 ngàn/người được nhiều bạn đọc quan tâm, tranh luận. Có ý kiến đề nghị giảm giá để nhiều người có thể tham quan nhưng cũng có những ý kiến ngược lại.